In these frankly, traumatic times where various parties are taking more umbrage at each other’s point of view and the language is becoming more provocative one of the accusations levelled against the Muslim world is that they are failing to adapt to a modern world and modernise their culture. This has not always been the case though, as back in the nineteenth century the Muslim world embraced change and modern practices, medicine and universal suffrage. In this book on the Islamic Enlightenment, de Bellaigue goes back over 200 years to take us through the history of the region and the politicians, scientists and writers who have been key to driving the change in the region.

This is not a book you can rush, as de Bellaigue takes enormous pains to find the movers and shakers who drove through the change in this Muslim world and tell their story. It is full of complex tales and he is equally critical of the Muslim countries and of the Western states that carved up the region for their own ends whilst using the local political leaders to continue to oppress the populace. The amount of research that has gone into this makes for incredibly dense prose and I found it quite challenging to read. I also felt that sometimes the narrative of the stories of the people got lost in the detail. Will probably become a standard text in its time, but it is possible more for the specialist rather than the general reader. ( )

"Ik hoop dat ik heb laten zien dat veel van de ideeën, zoals de waarde van het individu en de voordelen van wetgeving, wetenschap en representatieve overheid, snel werden overgenomen - zo naadloos zelfs dat ze nu authentieke kenmerken zijn van het islamitische denken en maatschappij”. Dit schrijft Christophe de Bellaigue in de slotconclusie van zijn boek. En dat doet toch wel de wenkbrauwen even fronsen. Want eigenlijk heeft hij ons net meer dan 300 bladzijden lang meegenomen op een tocht waarin hij keer op keer moet toegeven dat de voortdurende pogingen om de Westerse moderniteit te introduceren in de islamitische gemeenschap van het Midden-Oosten mislukt zijn. Eindeloos is de lijst van heel boeiende figuren die hij opvoert die geworsteld hebben met die moderniteit en geprobeerd hebben tot een integratie van westerse waarden te komen, sommigen helemaal in overeenstemming met de islam, anderen helemaal buiten het geloof. Dat gaat dan van autoritaire figuren als Muhammed Ali Pasha in Egypte, Mustafa Kemal Ataturk in Turkije, sjah Reza Phalevi in Iran, tot expliciet islamitische denkers en bestuurders, zoals Rifaa al-Tahtawi in Egypte, Namik Kemalj in Turkije, en Mirza Tahi Khan Karahani in Iran. Op Ataturk na zijn al deze figuren jammerlijk mislukt in hun opzet en de meesten van hen hebben het ook moeten bekopen met hun leven. Op geen enkel moment in de periode die de Bellaigue beschrijft, kan je spreken van een waarlijk “Islamitische Verlichting”, hoewel hij mordicus anders beweert. Eigenlijk kan je zijn boek dus een mislukking noemen, en dat komt vooral omdat hij voortdurend termen als Verlichting, moderniteit, industrialisering, rechtsstaat door elkaar haalt. Natuurlijk hebben die termen met elkaar te maken, maar ze dekken absoluut verschillende ladingen.
Dit boek zit dus conceptueel verkeerd in elkaar en geeft de lezer dus helemaal niet wat het belooft. Maar desalniettemin is dit toch een bijzonder interessant boek. Want hoe dan ook beschrijft De Bellaigue hoe het islamitische Midden-Oosten sinds het einde van de 18de eeuw geworsteld heeft met de Westerse moderniteit en geprobeerd heeft die in eigen termen te vertalen en toe te passen. Dat Midden-oosten was dus zeker niet passief en achterlijk zoals het in sommige oriëntalistische visies (nog altijd) naar voren komt. En het is de grote verdienste van de auteur dat hij aan die pogingen een gezicht geeft, ze vertaalt naar mensen van vlees en bloed; veel van de door hem besproken figuren waren mij onbekend en de korte biografieën van bijvoorbeeld de Egyptenaar Mohammed Abdul en de Perzische feministe Fatima Baraghani, nodigen uit om meer over hen te weten. Ook zijn globale, onderliggende these kan ik bijtreden. Namelijk dat het Westers imperialisme zo’n schok heeft teweeg heeft gebracht in de erg besloten islamitische wereld en op zo’n korte tijd alle mogelijke maatschappelijke domeinen in crisis heeft gestort, in combinatie met een uiterst vernederende, hooghartige en opportunistische opstelling van het Westen zelf, dat het maar logisch is dat de islamwereld van de weeromstuit koos voor het meest reactionaire en gewelddadige radicalisme.
Bijkomende zwakheden van dit boek zijn dat de Bellaigue zich hoofdzakelijk beperkt heeft tot de periode van de 19de eeuw en begin 20ste eeuw, en dan plots in zijn slotconclusie de sprong maakt naar vandaag. De focus op landen als Egypte, Turkije en Iran is zeker gerechtvaardigd, maar daardoor blijven interessante islamitische landen als Maleisië en Indonesië en hun vertaling van de westerse moderniteit volledig buiten beeld, en ook dat is een gemiste kans. ( )

This is a dense and sometimes difficult read, but ultimately a rewarding one. I felt like I learned a lot from it, and it made me eager to read more about the Ottoman Empire and the international politics of the late nineteenth century. ( )