Benno Barnard

Onlangs raakte ik in Dordrecht in gesprek met een sympathieke boekverkoper die mij wees op het laatste boek van schrijver, dichter en essayist Benno Barnard. Hij liet mij zelfs enkele stukken lezen waarvan hij dacht dat die mij zouden bevallen. Die stukken bevielen mij inderdaad maar ik zag dat het boek deel drie van zijn dagboeken betrof. Dan wil ik uiteraard eerst deel één lezen en zo kwam ik uit bij dit Dagboek van een landjonker.

In dit dagboek beschrijft hij de jaren 2008 – 2013 en hij doet dat veelal vanuit zijn huis in België. Hij woont daar in het dorp Sint-Agatha-Rode, een dorp in België op de taalgrens. Hij woont er met zijn Amerikaanse vrouw Joy, zijn zoon Christopher en zijn uit India geadopteerde dochter Anna. Barnard;

Dit dagboek bestaat uit impressies, reisverslagen, sentimenten, ergernissen en ideeën die ik in de loop van vijf jaar heb genoteerd. Vaak over dezelfde onderwerpen: in de stal bij mijn boerderij stonden mijn stokpaarden trouw te wachten tot ik ze weer eens besteeg.

Die stokpaarden zijn Engeland, een land dat hij liefheeft en regelmatig bezoekt, de taalstrijd in België en de verwording van het Nederlands, zijn vader en zijn kinderen, de evolutieleer en religie. Hij studeerde zelf theologie en kwam in 2010 in een mediastorm terecht toen een groep moslims zijn als islamkritisch aangekondigde lezing aan de Universiteit van Antwerpen onmogelijk maakte. Hij vraagt zich vervolgens af;

Een moslim is een reagens waarin een zekere dosis islam is gedruppeld. Maar welke stoffen mengen de omstandigheden daar weer doorheen? Ontploft het mengsel dan?

Het incident heeft hem de polemiek in ieder geval niet doen schuwen. Zijn uitweidingen over de evolutieleer mogen er ook zijn. Die begonnen natuurlijk bij Erasmus Darwin, de grootvader van Charles. Die gaf de eerste aanzetten tot de evolutieleer maar bracht het niet groots naar buiten;

Over deze inzichten zweeg hij, vervuld van het vermoeden dat de Britse klassenmaatschappij niet erg verheugd zou reageren op de onthulling dat zij het resultaat was van een complexe ontwikkeling van aminozuren.

Toen hij ook nog het onderwerp van een spotdicht werd vond grootvader het welletjes;

Daarna hield hij vijfentwintig jaar zijn mond over de evolutie, wat in het licht van dat onderwerp niet erg lang was.

Ik houd van de stijl van Barnard. Hij weet mooie zinnen te construeren zoals wanneer een meisje bij hem aanbelt en vraagt of ze haar ouderlijk huis nog een keer mag bekijken;

En terwijl ze kijkt, kijk ik mee door haar ogen en zie hoe het huis zichzelf onder haar blikken herschikt tot alles weer staat waar het stond op de eerste dag, de dag van onze bezichtiging met de makelaar.

Als u op zoek bent naar kritiekpunten in dit boek kunt u ze wellicht vinden in het feit dat hij af en toe op de man of vrouw speelt. Hugo Camps en Kristien Hemmerechts moeten het steeds ontgelden;

Mijn wereldbeeld is van een solide eenvoud: ik ben tegen alles waar Kristien Hemmerechts voor is.

Of het moet zijn dat hij af en toe verongelijkt is over iets, zoals het mislopen van de Tzumprijs;

Ik had die prijs moeten winnen! Ik was er nota bene met drie zinnen voor genomineerd!…Als ik verlies, wil ik wel verliezen op enig niveau.

Mij stoort het echter niet zo, Jeroen Brouwers zou je van hetzelfde kunnen betichten. Ik heb genoten van de stijl van Barnard en laat mij graag meevoeren met zijn gedachten. Het is leuk als hij kokketeert met zijn kennis van de Engelse taal. Hij ergert zich eerst dat het Nederlandse Fonds der Letteren aan zijn Vlaamse connecties een nieuwjaarswens in het Engels stuurt, om vervolgens een Engels antwoord te sturen om die ‘haringvreters’ te wijzen op het misverstand dat ze die taal machtig zouden zijn;

‘Your kind of wishes smack of parochial cosmopolitanism, nay, are an egregious manifestation of it. Unfortunately, I have a high-strung propensity for restive behavior as soon as my language is scorned. Forgive me for taking you to task on this subject, but I feel obliged to express my wish that your spurious notion of internationalism may soon ‘hop the twig’, to borrow a demotic expression.’

Ik houd hiervan en wil meer lezen van Barnard, dus deel twee van de dagboeken is inmiddels in huis. Wordt ergens vervolgd.… (mehr)

Zingen en creperen van Benno Barnard is deel twee van zijn dagboeken en beschrijft de jaren 2014-2017. Het valt op dat dit deel voor een groot deel wordt bevolkt door dichters en hun werk. Barnards voorliefde voor Engeland in aanmerking genomen komen de poëten vaak uit die hoek, maar hij kan ook smakelijk vertellen over dichters uit andere windstreken of nog beter, hem volslagen onbekende dichters.

Hij woont nog in België op de taalgrens met vrouw Joy en zoon Christopher en zijn geadopteerde dochter Anna studeert nog in de Verenigde Staten. Zij zit overigens niet te wachten op een prominente rol in het boek;

Anna, de onze althans, ons onmogelijke, geliefde adoptiekind, zit op school in Indiana en maakt het voor het eerst in al die jaren goed. Maar of ik niet over haar wil schrijven papa? Beloofd, lieverd.

Hij laat zijn gedachten de vrije gang gaan in dit boek en dat levert steevast mooi materiaal op. Over Lolita van Nabokov, over waarom hij het Gotisch schrift wil ontcijferen en over zijn waardering voor de classicus en literair vertaler Paul Claes;

Telkens wanneer ik me over een tekst van Claes buig, val ik door een gat in mijn eruditie…De slotregel van het gedicht is superieur (ook als je niet weet dat Roland Barthes deze in fictie gangbare passé simple als conventioneel burgerlijk karakteriseert, maar Paul Claes weet dat wel, die is zijn eigen Google).

Gaandeweg heeft hij het over schrijvers en dichters die hem ontvallen zijn, zoals wanneer hij in Lissabon het terras opzoekt waarop Herman de Coninck stierf in 1997. Hij staat stil bij de dood van Eriek Verpale en Rogi Wieg die allebei in 2015 stierven. Als hij daarover doormijmert komt hij uit bij de liedkunst van de Franse chansonnier Georges Brassens en vergelijkt dat met het speelveld waarop wetenschappers zich bewegen. Het zijn onnavolgbare verhalen.

Zijn grote liefde voor Engeland doet hem uiteindelijk naar Sussex verhuizen met vrouw en zoon. Hij zal nog veel in België te vinden zijn, maar is er soms ook wel even klaar mee;

Vlamingen zijn, anders dan ze zelf denken, een ongemanierd en vrekkig volkje.

In Sussex betrekt hij een oud huis waar in het bouwjaar van 1665 de toenmalige eigenaren een kat hebben laten inmetselen als een beproefd middel tegen boze geesten en heksen. Verder schrijft Barnard wel lekker weg over Engeland, zoals wanneer hij door Dorset rijdt;

Landschap met beek, eik, hek, schaap. Het rafelige schaap klaagt bij het hek dat het over de schouders van Thomas Hardy wil worden gelegd; de invalide eik bij de beek popelt naar een beeld dat zijn bochel betekenis geeft. Maar uit mijn geheugen komt maar één gedicht tevoorschijn. “The Darkling Thrush’, waarin hun buurman een wandeling in de winterschemering maakt – en het uitzicht, schaap en eik incluis, verandert in het lijk van de negentiende eeuw, languit in het landschap, waarvan het wolkenbaldakijn een crypte maakt:

The land’s sharp features seemed to me
The Century’s corpse outleant,
Its crypt the cloudy canopy,
The wind its death-lament.

Ik houd van dit soort taferelen en het wordt alleen maar beter als hij dan ook nog eens Ted Hughes erbij haalt met zijn gedicht over de kraai (het ligt hier nog op de te lezen-stapel). Beter? Wellicht nóg een tikje beter als hij ons kennis laat maken met het gedicht The Rolling English Road van G.K. Chesterton, een lied over de Engelse oerdronkelap aan wie de kronkelige schoonheid van het Engelse wegennet te danken is. The decent inn of death in de slotzinnen als formidabel beeld van de dood als een Engelse herberg gaat mij nog lang bijblijven.

Veel dichters dus en Barnard kent ze ook niet allemaal. Zo wordt hij getroffen door een prachtige zin die hem door een vriend wordt toegestuurd en die hij naar eigen zeggen in een roman heeft aangetroffen;

‘wir kommen immer einen Traum zu spät’

Het blijkt de slotregel van een gedicht te zijn, geschreven door de uit Praag afkomstige Duitse schrijfster en dichteres Olly Komenda-Soentgerath. Zij zou het nodige gepubliceerd hebben maar Barnard kon er geen snipper van terug vinden. Overigens is dat een beetje goed gemaakt, met enig zoekwerk kunt u wat werk van haar bestellen. Ook dichter Tsead Brunja verrast hem met een citaat van de dichter Stephen Crane:

‘Om je de waarheid te zeggen herinnerde ik me alleen vaag de naam Stephen Crane. Nooit iets van gelezen.’ Ook in bescheidenheid blink ik uit. Begint me die Tsead zomaar ineens te citeren

A man said to the universe:
‘Sir I exist!’
‘However,‘ replied the universe,
‘The fact has not created in me
A sense of obligation.’

‘Dat is van Stephen Crane.’
‘Hoe kom je daar zomaar aan?’
‘Geen idee. Ik ken het gewoon.’
‘Tsead…niemand kent Stephen Crane!’

Je leert in kort bestek aardig bij over heel wat dichters en hun werk en de verlanglijst begint weer eens te groeien, maar dat maakt het een leuk boek om te lezen. Tenslotte eindigt het boek in mineur. De dochter van Barnard overlijdt onverwacht in de Verenigde Staten. Leest u vooral wat hij er zelf over schrijft maar neem ook de rest van zijn dagboeken tot u. Hij schrijft ze vol met stijl en eruditie en deel drie heb ik net in huis.… (mehr)

Afscheid van de handkus van Benno Barnard is deel drie van zijn dagboeken en loopt van juli 2019 tot en met januari 2022. Een goed deel van dit boek, 341 pagina’s wordt hierdoor in beslag genomen. Het laatste deel, t/m pagina 459, bevat een korte roman met de titel Afscheid van de handkus.

Over de inhoud van zijn dagboeken kan ik redelijk voortborduren op de vorige twee delen. Hij woont nog met zijn vrouw Joy in Brede in Sussex, Engeland en zijn zoon Christopher woont en werkt in de Verenigde Staten. Hij heeft er zich eerst verloofd en we maken er ook zijn bruiloft mee. Overigens vind ik die ontboezemingen over zijn privé-leven nog de minst interessante delen van zijn verhaal, zeker wanneer we ook nog mee naar de uroloog moeten;

Gisteren moest ik vanwege mijn opstandige prostaat een biopsie ondergaan in Eastbourne. Ik laat u ongaarne toe tot mijn onderbroek , maar ik moet het noteren omdat de situatie zo theatraal was.

Dat viel nogal mee maar dan heeft u ook een proeve van de alledaagse wereld van de heer Barnard. Ik smul wel echt van zijn gedachten over de literatuur of wat hij opschrijft als hij aan het lezen is;

Een klein papierkleurig motje landt op pagina 137 van Everything Is Illuminated (een boek waar ik te lang over doe); de rand van zijn vleugeltjes is versierd met donkere streepjes, die op Hebreeuwse kwadraatletters lijken, alsof een miniem stukje Talmoed vleugels heeft gekregen en verzelfstandigd naar Foers roman is overgevlogen. Ik pak een vergrootglas. Ik tuur. Er staat: alles moet blijven zoals het nooit geweest is.

Zo begint hij ook aan het magnum opus van Proust, maar dat kan zijn goedkeuring veel minder wegdragen. Te veel onnodige details, een Proustiaans vergrootglas boven elke stamper en elke meeldraad in plaats van dat een meidoorn gewoon in vrede wat bloemen produceert. Na deel één gelooft hij het wel. Ik niet, ik vond het wel mooi (want ik las ooit De kant van Swann) en ik ga de complete Proust bij leven en welzijn nog eens tot mij nemen.

Overigens heb ik ook De Toverberg van Thomas Mann nog te lezen liggen en ook dat schaart Barnard onder humorloos proza. Gelukkig hoef ik niet direct wakker te liggen van zijn mening want hij houdt ook niet van de muziek van Johann Sebastian Bach (behalve diens cantates) en ook die heb ik heel hoog zitten. Maar, hij schrijft wel erg fijn over al die zaken waar hij niet van houdt dus van mij mag hij.

Een dagboek brengt onlosmakelijk ook wat versnipperde belevenissen en gedachten met zich mee. Zo heeft Barnard het over zijn voor moord veroordeelde achterneef, over zijn verzameling Engelse kinderboeken, over de euthanasie van de bevriende dichter Koenraad Goudeseune en over de benoeming van een nieuwe dominee in het dorp. Zij maken overigens kennis met die dominee en zijn vrouw die Anna heet, net als de overleden dochter van Barnard. Het toeval wil dat de domineesvrouw een etnische Indische is, net als hun adoptiedochter die begraven ligt naast het huis van het domineesechtpaar;

‘Ik zal haar graf zoeken.’…
‘Op de steen staat Anna Vandana. Ze kwam bij ons als Vandana en wij hebben daar Anna aan toegevoegd. Anna Vandana Barnard. Zeven a’s.’…de domineesvouw Anna slaat haar hand voor haar mond. Haar schouders beginnen te schokken als in een negentiende-eeuwse roman. ‘Dat is mijn naam…’ zegt ze tenslotte.

Een mooi stuk in het dagboek en een sterk staaltje toeval. Verder heb ik zelf bijzonder weinig met Engeland (ik ben er zefs nog nooit geweest) maar die Barnard krijgt het wel voor elkaar dat ik nu denk dat ik er toch nodig eens een keer moet gaan kijken en dat is dan weer een verdienste.

De roman achter in het boek is een soort verlengde van het dagboek. Barnard geeft aan dat het idee ontstond door de ontmoeting met een antiquaar die hem een familiegeschiedenis liet lezen. Het brengt de verteller naar Belgrado en het zou gaan om een nagelaten geschrift van Gavrilo Princip, de moordenaar van aartshertog Frans Ferdinand van Oostenrijk en zijn vrouw. In het verhaal zijn echo’s uit zijn dagboekaantekeningen te lezen en het is een mooi, klein verhaal.

Verder hoop ik dat Benno Barnard doorgaat met zijn dagboeken, ik zal ze zeker weer gaan lezen want ze bevallen mij bijzonder goed.… (mehr)

Schrijven over schrijvers is niet gemakkelijk. Hun werk spreekt voor zich, of zou dat moeten doen, en hun levensloop is soms spannend of bewogen, maar lang niet altijd. Bovendien is de link tussen biografie en literaire productie verre van rechtlijnig. De wereldreiziger kan een flutroman schrijven, de brave burgerman een meesterwerk. Barnard waagt er zich toch aan in dit in 2006 verschenen boek, dat 10 portretten brengt van moderne, Europese dichters. Ieder portret begint met een biografische schets, gevolgd door een handvol gedichten van de poëet in kwestie. Die aanpak werkt in al zijn eenvoud, en het boek nodigt zeker uit tot verdere verkenning. Minpunten zijn wat mij betreft Barnard's wat geaffecteerde prozastijl en het feit dat het soms wat te veel over hem gaat en te weinig over zijn onderwerp. Ik zie het boek daarom vooral als een vingeroefening voor Barnard's 9 jaar later verschenen 'Mijn gedichtenschrift' -ook een boek over literatuur- dat waarlijk uitmuntend is.… (mehr)