J.A.A. van Doorn (1925–2008)

Een leven van “kijken” samengevat in een bundel beschouwingen die Van Doorn tijdens zijn leven schreef en die een beeld geven van de samenleving in de jaren na de Tweede Wereldoorlog. Onmiskenbaar, er wordt gekeken met de blijk van de conservatief die continuïteit verkiest boven discontinuïteit, inschatting van reële mogelijkheden hoger klasseert dan een hang naar het ideale, meer vertrouwen heeft in gegroeid-zijn dan gecontinueerd-zijn, het concrete hoger acht dan het abstracte en levenservaring belangrijker vindt dan de school.

Vanuit die grondgedachte heeft Van Doorn scherpe analyses gemaakt van maatschappelijke ontwikkelingen en politieke meningsvorming, die heden ten dage niet aan actualiteit hebben ingeboet. Zijn kritisch-opbouwende beschouwingen over de verzorgingsstaat en alle onvoorziene gevolgen die met het ontstaan daarvan in verband gebracht kunnen worden, zijn buitengewoon lezenswaardig en tonen een kritisch en betrokken commentator.
Fijntjes wijst hij op de omstandigheid dat binnen de verzorgingsstaat inmiddels velen niet hun rechten kennen en deze evenmin kunnen hanteren; de afstand tussen rechtsaanspraken en rechtsrealisering is evident aanwezig. Met alle gevolgen van dien.

In “Herfsttij der democratie”, het laatst door hem geschreven artikel, wordt de stelling verdedigd dat de oorzaak van de huidige politieke malaise gezocht moet worden in een fundamentele maatschappelijke ontwikkeling: “de geleidelijke versplintering van de samenleveing door een proces van individualisering”. Het functieverlies van de politiek, gevolg van veel déregulering, wordt steeds sterker zichtbaar en de krachten die zij eerder “ het leven schonk” keren zich tegen haar. In dat verband noemt hij -in een eerdere beschouwing- de creatie van een medisch-farmaceutisch complex, het vormings- en onderwijscomplex, het welzijnscomplex en het informatie- en communicatiecomplex. Controle op deze complexen -denk ook aan het militair-industrieelcomplex- is te omvattend en vraagt om rechts- en gedragstoetsen waarvan de inhoud slechts met moeite kan worden geformuleerd terwijl zij vervolgens, vaak niet uitvoerbaar blijken te zijn.
Inderdaad: herfsttij.

De artikelen roepen zeker niet op tot behoudzucht maar zijn veel veeleer een aanklacht tegen het politiek opportunisme, waarbij oorzaken en gevolg slechts beoordeeld worden naar de waan van de dag. Zij zijn ook een oproep tot grotere participatie van ons intellectueel reservoir, al was het maar om de veelal kortzichtige politieke elite ook eens over andere zaken dan “macht en invloed” na te laten denken.

Over actualiteit gesproken !… (mehr)

Uit het voorwoord lezen we dat de auteur zijn gehele leven geïntrigeerd is geweest door de overwinning van de horden van Hitler op met name het socialisme. Deze fascinatie levert een studie naar het functioneren van de sociaal-democratie en haar antwoord op het nationaal-socialisme. Ook de vraag of we bij beide stromingen aan eenzelfde soort socialisme moeten denken komt uitvoerig aan de orde en wordt tenslotte min of meer bevestigend beantwoord.

De schrijver zoekt het falen van de sociaal-democratie met name in het feit dat het oorspronkelijk marxisme zich niet nationaal profileerde terwijl de stroming die zich in Duitsland als sociaal-democratische richting opwierp altijd heeft moeten kampen met stromingen die het revolutionaire wilden laten zegevieren, terwijl een andere vleugel bereid was tot het sluiten van compromissen om zodoende (mede) aan de macht te komen.
Dit laatste leidde er bijvoorbeeld toe dat direct na WO I de sociaal-democraten aan de regering gingen deelnemen, zodoende de vuile was van vorige regeringen moesten reinigen en hen vervolgens al snel een antinationalistisch imago bezorgde: een doodzonde in het Duitsland van 1919, en van later. Temeer daar de Weimar-republiek, met de woorden van Haffner, in feite een keizerlijke monarchie was, maar dan zonder keizer,wél met haar bureaucratie, trots en trouw aan het vaderland . Van Doorn rept daar wel over doch Haffner is daar wat stelliger in.( Kanttekeningen van een rationele profeet)
De schrijver concludeert ook dat het socialisme geen Duits socialisme was. Zij moest zich meten met een partij die het nationalistisch denken vertegenwoordigde en daarvoor in Duitsland een vruchtbare bodem had. Hitler combineerde in feite het socialisme in haar niet intellectuele variant met de gedachte aan een groot en eeuwig “derde rijk” en dat bleek goed te vallen bij een bevolking waarvan op enig moment 6 miljoen werkloos was doch na drie jaar Hitler, geconfronteerd werd met volledige werkgelegenheid. (!)

Het boek is een studie waard, is rijk aan details, legt verbanden die verfrissend zijn en doet verslag van (een leven) lang nadenken en stimuleert de lezer dit ook te doen.
Zonder dat naar het huidig tijdsgewricht wordt gewezen, is het voor de oplettende lezer op vrjwel iedere bladzijde aanwezig en zodoende bijzonder actueel.… (mehr)