Parmenides

Ik ga proberen om iets zinnigs te zeggen over het boek dat ik gisteren uitgelezen heb, Oog voor het ene, de vertaling en vooral de interpretatie door Ben Schomakers van Parmenides’ leerdicht uit de 6e eeuw voor onze jaartelling, dat algemeen beschouwd wordt als de basis voor de westerse metafysica, en volgens de gangbare interpretatie een onbewegelijke werkelijkheid poneert waarvan onze ervaringen slechts illusies zijn. Ben Schomakers probeert deze interpretatie op z’n kop te zetten en doet dat op een manier die op mij in elk geval behoorlijk overtuigend overkomt.

Ik heb van dit boek geen enkele bespreking kunnen vinden. De enige referentie - behalve een paar lijstjes bij boekhandels - was een opmerking op een weblog van een niet nader geïdentificeerde jwl uit 2003, het jaar waarin dit boek verschenen is:

"Afgezien van het onderwerp gaat mijn nieuwsgierigheid naar dit boek uit omdat ik me afvraag waarom iemand een boek schrijft over een warhoofd die in 6e eeuw voor christus leefde en waarvan vooral brokstukken tekst over zijn. En dat het diegene ook nog lukt om een boek af te leveren van ruim 400 bladzijden."

Ik heb het boek denk ik vanuit dezelfde nieuwsgierigheid gekocht, maar vooral aangetrokken door de beschrijving van het boek op de achterkant, waarin een radicaal andere interpretatie van Parmenides’ geschrift wordt beloofd dan de gebruikelijke, al eeuwen aanvaarde. En daar hou ik van, zeker als het een herinterpretatie is die de stelling dat er een werkelijkheid achter de werkelijkheid zou zijn onderuit haalt.

Bij Parmenides begint niet alleen de metafysica, maar ook de filosofische stemming die sinds Plato als een sinistere toon door het denken loopt, dat het echte zich elders bevindt en het leven het met schaduwen of zelfs illusies te stellen heeft. In dit boek wordt dat loodzware, marmeren beeld van Parmenides, dat vele eeuwen onwrikbaar rechtop gestaan heeft, langzaam aan het wankelen gebracht in een speurtocht naar wat een overtuigender begin van het filosofisch denken geweest kan zijn.

Bij het lezen van dit boek heb ik vaak associaties gevoeld tussen ‘το εον’ van Parmenides en ‘Deus sive Natura’ van Spinoza. De twee perspectieven op het zijnde die Ben Schomakers in het leerdicht van Parmenides ziet, zijn denk ik niet echt vergelijkbaar met de twee attributen, denken en uitgebreidheid, van de ene substantie bij Spinoza, maar toch durf ik de stelling wel aan dat het zijnde van Parmenides hetzelfde is als de god van Spinoza. Bij beiden stelt dit volgens mij het geheel van de werkelijkheid voor, datgene wat wij nu het universum zouden noemen.

Het zijnde is lijkt mij dicht bij God werkt niet krachtens de vrijheid van zijn wil te liggen. Beiden geven de absolute en onontkoombare werking van de natuur of het universum aan zoals die vast ligt in de natuurwetten en de begincondities.

Het meest fascinerende idee dat Ben Schomakers uit het leerdicht van Parmenides haalt is de gedachte dat het zijnde tegelijkertijd de werkelijkheid definiëert en door het totaal van de werkelijkheid gedefiniëerd wordt. Hoe langer ik er over nadenk, hoe meer ik er van overtuigd ben dat de beste metafoor voor de werkelijkheid (het zijn) en het bewustzijn berust op een zichzelf in stand houdende terugkeerlus of verzameling van zulke lussen.… (mehr)