José J. Veiga (1915–1999)

osé J. Veiga, romancista e contista de renome, ganhador em 1997 do Prêmio Machado de Assis, outorgado pela Academia Brasileira de Letras, pelo conjunto de sua obra, cria em O professor Burrim e as quatro calamidades uma história com um conflito surpreendente. Surpreender sempre foi sua marca desde quando estreou na década de 1950. Com a naturalidade de quem conta uma história em uma roda de amigos, a narrativa flui com rapidez e prende a atenção do leitor, que torce para que o Professor Burrini não deixe sua profissão e desafie a turma dos Quatro Calamidades – Ringo, Queixada, Pisca-Pisca e Coça-Coça. Pouco a pouco o professor Burrim foi sentindo que estava caminhando para uma encruzilhada em sua carreira. Mais cedo ou mais tarde ele teria de tomar uma decisão muito importante. Que decisão, ele não sabia. Melhor, sabia mas evitava pensar nela. Toda vez que brotava em sua mente, ele a empurrava bem para o fundo (…).… (mehr)

Sublieme allegorie over de dreiging van het vreemde, het onbekende en het klimaat van wantrouwen dat daarmee samenhangt. Vlakbij het fictieve Braziliaanse stadje Manirema vestigt zich een groep onbekende mannen in een verlaten hoeve. Op enkele uitzonderingen na houden de mannen afstand tot de lokale bevolking, wat de meesten autochtonen als teleurstellend ervaren of op zijn minst doet fronsen. Van lieverlede is het stadje door de indringers compleet uit zijn lood geslagen, een algemene onrust doet er zijn intrede. Sommigen pappen aan met de mannen omdat ze een zaakje ruiken, anderen verzetten zich halsstarrig en weigeren te plooien. Dan, plots, uit het niets, wordt het stadje overspoeld door een enorme roedel honden, afkomstig van de hoeve. Wanneer de honden gestaag wegtrekken wordt Manirema kort erna overspoeld door duizenden ossen. Tot op een dag de stilte heerst, eveneens uit het niets: de ossen zijn plotseling verdwenen, net als de vreemde mannen. De rust van het plattelandsstadje is hersteld: ‘De uren keerden terug, allemaal, de goede en de slechte, zoals het hoort.’

Veiga's heldere, eenvoudige stijl is bijzonder beklijvend en balanceert op het scherpst van de snede tussen absurdisme en magisch-realisme. Zijn roman, waarin de stemmen van Márquez, Kafka en Camus tussen de regels weerklinken, staat of valt niet met de al te gemakkelijke 'doorprikbaarheid' van 'een allegorie': dit boek is veel rijker, heeft meer lagen en heeft een zeggingskracht die volledig op zichzelf staat. 'De drie plagen van Manirema' lezen als een metafoor voor de militaire coup in Brazilië (zoals vertaler Lemmens in zijn nawoord suggereert), is maar één mogelijke lectuur en wellicht al te doorzichtig. De indringers staan voor al onze angsten en dat maakt het verhaal van dit bloedstollend boek nog huiveringwekkender.… (mehr)