Dooitse Eelkes Hinxt

Dooitse Eelkes Hinxt was bevelhebber op een klein oorlogsschip toen hij sneuvelde in de Slag bij Kamperduin (1797). Met ditzelfde schip, de ‘Snelheid’ geheten, maakte hij negen jaren voor zijn soldatendood een aantal konvooireizen over de Egeïsche Zee, waarvan hij verslag deed in scheepsjournalen, die nu te vinden zijn in het Nationaal Archief in Den Haag.
Ontdekte ik, al bladerende in de publicatie Dutch Archives and Greek History (1250-1940), een inventarisatie van wat zich in Nederlandse archieven en bibliotheken bevindt over de geschiedenis van de Grieken en ‘de Griekse wereld’ (Griekenland werd pas in 1829 een onafhankelijke staat). Leuk om hier te memoren is, dat ik deze publicatie, uitgegeven door het Nederlands Instituut in Athene, (http://www.nia.gr ) op het spoor kwam via de bibliotheek van een Librarythinger!
De beide auteurs, Ben J. Slot en Daniel Koster, schreven eerder over ‘het Griekse’. Daniël Koster heeft o.a. enige reisgidsen op zijn naam staan, en Ben Slot diept historische onderwerpen uit, veel in het Grieks, maar ook in het Frans, Engels en Nederlands.

Die Dooitse Eelkes is de laatste weken in mijn hoofd een beetje rond gaan zoemen, gaan staan voor al die mensen uit de Lage Landen, het moeten er veel zijn geweest, die in het verleden door het oostelijk Mediterrane gebied reisden. Zij kregen als min of meer diffuse groep voor mij vorm tijdens verrukkelijke boottochten met langzame ferries door de Egeïsche Zee en de Saronische Golf. Zou ik er een paar op het spoor kunnen komen? Wat deden ze hier? Wat zagen ze? Hoe reisden ze? Maar eerst en vooral: wie waren ze? En toen bleef dat natuurlijk liggen want ik ging weer naar huis en werd weer helemaal in beslag genomen door alle dingen waarvan ik net op vakantie was geweest. Maar nu is er dan dit plekje op Librarything!

Je had natuurlijk altijd de zeelieden, de kooplieden en de handelaars. Je had ook de pelgrims op weg naar de heilige plaatsen. Je had de kruisvaarders en de galeislaven. Je had de rijke jongelieden op hun Grand Tour. Je had diplomaten, soldaten, ambachtslieden, geestelijken, kunstenaars.
Dooitse Eelkes is dan nog van tamelijk recente datum. Hij bevoer hij de Griekse wateren in 1788/89, ten tijde van de Franse Revolutie. En ik ga proberen hem daar te vinden.

Dooitse Eelkes Hinxt 2

Over Dooitse Eelkes vind ik in een aantal brieven in J.G. Nanninga’s vierde deel van de "Bronnen tot de Geschiedenis van den Levantschen Handel" de volgende gegevens:

Met zijn schip ‘Snelheid’ beschermt hij vanuit de Hollandse handelskolonie Smyrna vaderlandse koopvaarders tegen kapers en rovers (waaronder de beruchte Riciardo Palo), maar in de zomer van 1789 dreigt hij teruggeroepen te worden naar Holland, wat door tien schippers zo betreurd wordt, dat ze de consul van Smyrna verzoeken een opschorting van deze terugroeping te bewerkstelligen. Hinxt zelf wil inmiddels wel weg. Er is bij hem en zijn mannen sprake van gebrek aan levensmiddelen en van niet nader omschreven andere behoeften, en ook zijn diensttijd hier zit er al enige tijd op. Hij moet nog even blijven, maar in de maand oktober is zijn vertrek nabij. Een aantal kooplieden spreekt dan in een brief aan de consul hun grote tevredenheid over hem uit. Of de consul dit persoonlijk aan ‘luytenant Hinxt’ wil meedelen. Volgens hun brief heeft hij dan 19 maanden voor de handelskolonie gewerkt, in die tijd maakte hij 22 reizen tussen Smyrna en alle uiteinden van de Archipel, ‘in alle tijden, weeren en gevaaren met zijn onderhebbend cotter ondernomen ter efficacieuse bescherming van de nationaale coopvaard in deze gewesten’.

Over de handelskolonie Smyrna (Izmir) ten tijde van Hinxt’s aanwezigheid meldt Ben J. Slot in het boek "Topkapi & Turkomanie" van Hans Theunissen c.s. (p 15):
‘(Hier was) een geheel eigen soort Nederlandse samenleving tot ontwikkeling gekomen met zelfs een Nederlandse bakkerij en kroeg. Daar leefden (…) puissant rijke Nederlandse koopmansfamilies temidden van het bloeiend uitgaansleven van de talrijke Europese kolonies. De Nederlandse consul in Izmir (Hochepied) had eigen contacten met de top in Nederland, correspondeerde zelfstandig met de Staten-Generaal en was daar de belangrijkste persoon omdat hij behalve de Nederlandse ook de belangen van andere Europese mogendheden vertegenwoordigde. De Hochepieds hielden in Izmir contacten met Grieken aan, zozeer dat ze wel eens voortvluchtige Griekse opstandelingen uit handen van het Turksche gezag hielden.’

"De Hollandsche Gereformeerde Gemeente te Smirna", een proefschrift uit 1928 door Jan Willem Samberg voegt hier nog toe (p101):
‘De natie voelde zich thuis in Smirna. Alleen telkens terugkerende rampen, pest en brand herinnerden eraan, dat men woonde in het “vermaledijde Turksche land”. De Fransche Revolutie maakte hier, als in Europa, aan een in vele opzichten goeden, maar zelfvoldanen tijd een einde’.

De bovenlaag van deze samenleving was dus zeer tevreden over de werkzaamheden van Dooitse Eelkes Hinxt. Hij had het goed gedaan.

Maar wat had hij dan precies allemaal gedaan? En hoe verliepen zijn contacten met de Grieken? Om te achterhalen wat hij daar zelf over gemeld heeft moet ik het archief in.

Dooitse Eelkes Hinxt 3

Op het internet vond ik nog enige belangrijke gegevens:

 Dooitse Eelkes werd geboren in Leeuwarden in 1741, trouwde in 1763, stierf in 1797 en ligt begraven op de oude begraafplaats Huisduinen/den Helder. Daar kun je naar het schijnt zijn graf nog gemakkelijk vinden.
 Hij werkte het grootste deel van zijn leven voor de Friese Admiraliteit. Het was ook in dienst daarvan dat hij in 1788-89 volgens de brief van de kooplieden negentien maanden de Griekse wateren bevoer. Andere plekken waar hij konvooieerde: West-Indië, en dichter bij huis, de Spaanse Zee, de kust van Frankrijk.
Ik begin een beetje een Patrick O'Brian gevoel te krijgen.

(zie: http://www.angelfire.com/vt/sneuper/varendpersoneel.htm , site van de Historische Vereniging Noordoost Friesland en http://www.terebinth.nl/boekbesprekingen/Boekbesprekingen-december-2006.htm , site van de Vereniging voor Funeraire Cultuur)

Dooitse Eelkes Hinxt 4

In het Nationaal Archief blijkt het te gaan om drie banden scheepsjournalen, de inventarisnummers 3, 4 en 5 uit: Admiraliteitscolleges: Verzameling D.E. Hinxt, 1753-1795.
Twijfels heb ik over nr. 5, die chronologisch gezien de eerste van de reeks zou moeten zijn (1787). Deze band heeft geen titel en een afwijkend handschrift. Ik besluit hem voorlopig te laten liggen: het gaat me om de 19 maanden in de jaren 1788/89. Maar Dooitse Eelkes is dus kennelijk in 1787 ook in de Griekse wateren geweest.

Het is een genre apart, het scheepsjournaal. Elke dag wordt er uitgebreid in beschreven waarbij een aantal zaken standaard terugkomt: windrichting, ligging van het schip, vaarrichting, gedoe met bewapening (er worden en passant nog heel wat schoten gelost in deze dienst “teegen de Roovers”, om te beginnen al als een ander schip niet snel genoeg de vlag hijst). Het handschrift noopt tot langzaam lezen, ik merk dat ik voor sommige passages een vergrootglas mee had moeten nemen. Dit gaat tijd kosten en ik heb maar een ochtend.
Ik besluit een inventarisatie te maken van de beide banden. Dat kan heel goed omdat de schrijver boven elke pagina een kopje maakte.

Inventarisnummer 3 heeft als titel: Journaalboek 1787 88 89 op Slans Cotter De Snelheid.
Vanuit Napels varen ze op 29 maart 1788 langs Modon (Methoni), Caap Matapan en Cerigo (Kythira) naar Mijlo (Milo), waar ze op 3 april aankomen. Ze blijven een tijdje konvooieren in de archipel rondom Milo, zetten dan koers naar Smyrna, waar ze op 15 juli binnenlopen. Rond 10 augustus gaan ze weer terug naar genoemde archipel. De rest van het jaar wordt besteed aan konvooieren in het gebied tussen Mani, Kythira en de eilanden rondom Milo, afgewisseld met (in november) nog een trip naar Smyrna.
In het jaar 1789 konvooieren ze aanvankelijk in het zelfde gebied, maar vanaf april breiden ze hun actieradius uit. Ze zijn dan te vinden bij Porto Madre (?) en de stad Maukopúlo (?), even later ook bij Napolij de Romanij (Nafplion).

Inventarisnummer 4, met een gehavend kaft met titel Journale 1789 op sLans Cotter De Snelheid, vermeldt dat er halverwege april naar Salonique (Thessalonika) wordt gekoerst, waarmee ze hun werkterrein opnieuw vergroot hebben. Regelmatig wordt er ook naar en van Smyrna gevaren. Andere eilanden waar ze komen: Tinos en Padmús, Samos en Chios. Ook Argentera (?) en Sifnos doen ze aan. Dan zit het er op. Op 24 november verlaten ze de archipel rondom Milo, op 14 december lopen ze, op hun tocht terug naar huis, binnen in Lissabon (in de Taje).

Hun werkterrein is dus het gebied zo ongeveer tussen Kaap Matapan, Kythira, Milo, Smyrna, Chios, Thessaloniki, Nafplion, Matapan: zo’n beetje de hele Egeïsche Zee.

Ik besluit het hier voorlopig bij te laten en binnenkort terug te komen (met vergrootglas en goede kaart) om er dieper in te duiken.

De tijd die ik over heb gebruik ik om een excursie op Padmús te transcriberen. Ter leringe ende vermaak voor de mensen die dit jaar Patmos gaan bezoeken. Hoe enige zeebonken u daar 220 jaar geleden voor gingen.

(zie http://www.nationaalarchief.nl )

Ik heb even een pauze ingelast om meer te weten te komen over de tijd rondom grofweg 1790, en dan meer speicifiek over de zeeroverij in dit gebied. Ik raadpleeg daartoe van Peter Earle: Corsairs of Malta and Barbary en The Pirate Wars en van Joke E, Korteweg: Kaperbloed en koopmansgeest: legale zeeroof door de eeuwen heen. Allemaal overzichtswerken. Er is behoorlijk wat geschreven over piraterij in het westelijk Middellandse Zeegebied, maar, bij mijn weten althans, veel minder over de zeeroverij in de Griekse wateren, waar het toch heeft gewemeld van de rovers, die ook nog een hele belangrijke rol speelden in de Griekse strijd voor de onafhankelijkheid.
Mensen die zoeken, vinden altijd: ik ontdekte tot mijn grote verrassing dat Jules Verne aan dit onderwerp een historische roman heeft gewijd: Een archipel in brand.

Ik bedenk ineens dat ik ook moet raadplegen het prachtige door de Griekse Nationale Bank uitgegeven The Greek Merchant Marine by Stelios A. Papadopoulos. Dat is wel specifiek Grieks. Met heel veel platen ook.

Voor meer tips houd ik me zeer aanbevolen.

Pauze 2

Iets over de situatie in oostelijke Middellandse Zee in de 18e eeuw:

“Destroying each other’s seaborne commerce was a key policy of the maritime powers (Frankrijk, Engeland, Nederland) (…)
This task was often undertaken by privateers rather than by naval ships (…)
Greek corsairs were active under various flags (…)
Greek participation in the Russo-Turkish war of 1768-1774 must be viewed, of course, primary as an act of revolt against Turkey, as the insurrection spread in the Morea and the Aegean islands; the incentive to plunder, however, was as strong as was the case during Catherine’s second Turkish war in 1787-1792. Usually, following the hostilities the corsairs would revert to piracy. The Archipelago during this period was infested with pirates of all nations; it was then that the Greek piratical enterprise, conducted alongside commerce, reached its climax (…)
We must note that piracy and commerce are parallel or interdependent enterprises during the formative period of the Greek merchant marine.

Veel voorkomende typen piratenschepen in deze tijd:

Fousta (Mani), Mistiko (Psara), Zabeko, Galeota.
Allemaal lichte schepen, met roeiriemen en zeilen.

Iets over de havens die Dooitse Eelkes aandeed:

“The throng of people who inhabited the world of the docks, apart from the government and municipal and municipal officials, was made up of seamen from ships in port, and others waiting to join their ships. What sort of people were these sailors?
As one writer puts it, “they fought, drank, swore, stole, deserted and went to the brothels and confession”. Add to them the riff-raff of smugglers haunting the docks and the consular officials of various foreign powers, each one scheming and plotting to turn to his own interest the situations that resulted from the frequent refusal of the Turkish authorities to give provisions and water to foreign ships, and we can form a fair picture of life in the ports of Turkish-occupied Greece – a picture that is far removed from the idyllic engravings done by romantic travellers from western Europe who visited Greece in those years”

Een van de oorzaken van de reden waarom Hinxt graag weer terug wilde naar patria (zie #2: "Er is bij hem en zijn mannen sprake van gebrek aan levensmiddelen") is nu ook duidelijk geworden: de weigerachtigheid van de Turkse autoriteiten in de havens in het verstrekken van voedsel en water.

Bron: George B. Leon, “The Greek merchant marine (1453-1850)" uit: Stelios A. Papadopoulos, The Greek Merchant Marine, pp 27, 100, 101, 104.

Dooitse Eelkes Hinxt 5

De maand april van het jaar 1788 is een rustige maand. Wel is er druk scheepsverkeer in de wateren rondom “Mijlo”. Het kleine oorlogsschip “De Snelheid”, onder leiding van Dooitse Eelkes, gaat overal op af en vraagt naar papieren.

Op 7 april komen ze het “Hollands Pink Schip de Cornelis en Maria” tegen, met kapitein Watzon, op weg van Smyrna naar Rotterdam met een lading koper en katoen voor Cornelis van der Kun.
Toen Watzon de Turkse loods buiten de wateren bij “Serfo” aan land liet zetten, schoot een daar varend Turks oorlogsschip met scherp op de Hollander en kwamen ze met een “grote barkas vol volk hem overrompelen”. Ze namen 400 pond hardbrood, een kompas, kaart van de archipel en een”Roeper”” mee. Verder niks gelukkig. Watzon ontvangt van Dooitse Eelkes 335 pond hardbrood en “een klein Zeinboek”, en wordt door “De Snelheid” tot voorbij Kaap Matapan begeleid.