Ik herinner me een komische film waarin een acteur voor een dag de goddelijke krachten en almacht mag overnemen: het personage wordt gek als het plots de gedachten van alle mensen door zijn hoofd voelt schieten. Iets dergelijks gebeurt in deze roman, maar dan op kleine schaal. Lobo Antunes heeft een willekeurig gebouw in Lissabon gekozen met een gelijkvloers en drie verdiepingen. Net als Georges Perec in “Het leven, geen gebruiksaanwijzing” loopt hij alle kamers af (in dit geval slechts 8) en geeft hij de innerlijke gedachten van de bewoners weer. Het zijn geen gestroomlijnde gedachten zoals je die bij Proust of Joyce kan vinden, maar een koortsige opeenvolging van observaties, herinneringen en overdenkingen die voortdurend springen in tijd en plaats, soms niet meer dan halve zinnen en dan weer monologen van een halve pagina; geregeld dringen ook de geluiden en gedachten van de andere kamers door, want waarom het gemakkelijk maken als het moeilijk ook kan? Als lezer is het wroeten, want je bent geneigd continu te peilen: wie zegt wat, en waarom, en wat betekent het eigenlijk? Maar na een tijdje geef je dat noodgedwongen op. Drie keer passeert de auteur door alle kamers, telkens in dezelfde volgorde, en de personages worden op de duur een beetje vertrouwder, maar je kan niet zeggen dat je er daardoor meer touw aan vast kan knopen. Het is alsof Lobo Antunes de lezer dwingt zich gewoon te laten meedrijven in die kakofonische polyfonie van het leven. Onnodig te zeggen dat dit niet bestemd is voor de lezer die uit is op ontspannen lectuur of meeslepende suspense.
Een bijzondere leeservaring dus die heen en weer gaat tussen frustratie en fascinatie. Want uiteindelijk hou je toch wel een min of meer homogeen beeld over aan al die flarden tekst. Het zijn allemaal eerder oudere mensen die aan het woord komen, die gebukt gaan onder een ongelofelijk nostalgisch gevoel naar hun jeugd (voortdurend duiken ouders, zussen en broers op), ook al was die niet gemakkelijk (de afstandelijkheid tussen familieleden, soms het terreurregime van ouders, mysterieuze gebeurtenissen, enz). Nog gemeenschappelijk: een sterk ontwikkeld vereenzamingsgevoel en bijgevolg ook een ongelofelijk verlangen naar aandacht en affectie. Ook de Portugese politiek komt om de hoek kijken: verwijzingen naar het fascistisch regime van Salazar zijn alomtegenwoordig, ook het koloniale verleden is nog bijzonder actueel, en bij de joden die op de begane grond wonen ligt de nazi-repressie waarvoor ze zovele jaren geleden gevlucht zijn, nog vers in het geheugen. Eén van de personages vertolkt perfect de gemoedstoestand van alle bewoners: ”we lopen allemaal als een brandend huis en de vlammen slaan uit het dak van ons brein”, waarmee meteen de titel van het boek verklaard is.
Nog een dooddoener: je wordt zeker niet vrolijk van dit boek, want de “tristesse” overheerst. Lobo Antunes steekt daarmee zijn landgenoot José Saramago naar de kroon, niet alleen vormelijk maar ook inhoudelijk. Want het slothoofdstuk, wanneer plots de roemruchte bewoner van de zolderkamer aan het woord wordt gelaten, maakt de gemeenschappelijke noemer duidelijk. Om je leesplezier niet te vergallen ga ik daar hier niet meer over zeggen, maar de frustratie die je tot dan toe had over het gebrek aan intrige of verhaallijn wordt hier door Lobo Antunes toch een beetje gecompenseerd. Dit is een knap, virtuoos boek, maar een toch wel heel lastige lees-ervaring. ( )

Dit overkomt me bijna nooit, maar ik ben halverwege gestopt. Na 140 pagina's vond ik de manier van vertellen nog altijd erg verwarrend. ( )