In het Frans is er sinds enkele jaren een rage in de reisgidsen-productie: je vindt er tientallen titels die beginnen met “L’insolite…”, letterlijk te vertalen als “het ongewone”, met de focus op de achterkant, de coulissen, op dat wat buiten de klassieke toeristische highlights ligt, met dikwijls ook de ondertoon van “marginaal” en zelfs “pikant”.
Dit boek van Luc Sante van Parijs is eigenlijk zoiets: geen platgetreden paden, toch niet de toeristenpaden, maar een belichting van de minder bekende aspecten van het vroegere leven in de Franse hoofdstad, en dan vooral het “populaire” leven. Sante profileert zich daarbij bewust als een “flaneur”, een wandelaar zonder voorgenomen doel, en neemt de lezer mee op een ritje “lectuur van de stad”. Zeker in de beginhoofdstukken staat de architectuur van de stad voorop (het blijft tenslotte Parijs, architecturaal één van de meest homogene grotere steden ter wereld), met daarbij al meteen een uitval tegen de modernistische politiek van de jaren 1960 en 1970 (De Gaulle, Pompidou en vooral André Malraux worden aan de schandpaal genageld). Dat verraadt al iets over het nostalgische gehalte van dit boek.
Sante zoomt daarna in op allerlei aspecten van de populaire cultuur: het afschuwelijke leven van de gewone arbeiders en de marginalen, de slechte levensomstandigheden (behuizing, hygiëne, volksgezondheid…), de misdaad en prostitutie, het alcoholmisbruik, het escapisme in de amusementsindustrie, en tenslotte de vele revolutionaire bewegingen. Allemaal heel interessant en met soms markante levensverhalen van bekende criminelen, prostituees en revolutionairen.
Maar je vraagt je op de duur wel af wat Sante nu eigenlijk wil zeggen met die onophoudelijke opsomming: gaat het om pure nostalgie, om te doen herleven wat onherroepelijk verloren is gegaan? Is het een uitval tegen het technocratische beleid van de afgelopen decennia dat zoveel heeft weggenomen? Gaat zijn voorkeur uit naar het Parijs van 1820, of dat van 1850, 1890, 1930...? Ik moet eerlijk zijn: het is me niet duidelijk, en ik denk dat hij het zelf ook niet weet.
Wat opvalt is in elk geval dat er niet echt systematiek zit in zijn bewijsplaatsen: voor sommige aspecten (marginaliteit, prostitutie, criminaliteit, opstandigheid) put hij vooral uit de 19de eeuw, voor andere (zoals de chanson-cultuur) uit de eerste helft van de 20ste eeuw. Opvallend is dat de tweede helft van de 20ste eeuw bijna helemaal ontbreekt; zelfs de roemruchte mei 1968-episode blijft zo goed als onvermeld (maar misschien vindt Sante dat maar een pseudo-opstand van elitaire studenten). Er zitten dus grote hiaten in zijn verhaal, dat ook een duidelijke finaliteit mist.
Voor mij is dit boek, ondanks enkele markante verhalen en onderwerpen (de bohemien-cultuur bijvoorbeeld), dus een gemiste kans. Veel van wat Sante brengt is elders veel beter behandeld. Om maar enkele te noemen: Lorant Deutsch in “Metronome” of Eric Hazan in “The Invention of Paris”. Ook de veel te kleine illustraties helpen niet echt om het rijke Parijse verleden tot leven te brengen. ( )

Een wonderlijke en noodzakelijke geschiedenis van een in film- en beeldtaal te idyllisch geworden stad. Twaalf hoofdstukken gewijd aan platgegooide wijken, pechvogels, schorremorrie, gangsters, vuilstorten, gevangenissen, donkere steegjes, kroegen, prostituees, marktkramers, ... Sante duikt met het hoofd vooruit in de Parijse geschiedenis, vooral in die van de 19de eeuw en de vroege 20ste eeuw, en maakt daarbij dankbaar gebruik van het werk van Hugo, Balzac, Sue, Aragon, ... Hij verspilt weinig tot geen woorden aan Romeinen of Vikingen, aan de pracht en praal van Versailles, of aan de bouw van de Eiffeltoren of het Louvre en gaat er van uit dat zijn lezers de Franse cultuur, geschiedenis en taal op hun duimpje kennen. Er is dan ook veel dat hij onaangeroerd laat. In het laatste hoofdstuk stuurt hij de lezer naar het besef dat de pracht van Parijs er alleen maar is dankzij het vuil en de angst, de aftakeling en de miserie. ( )

I thought that this would be another picture book, like his NY volume, but it isn't. Sante has clearly done a ton of research
on Paris and it is all here, from the battles for the city to the growth of huge enterprises. I thank he has some excellent points: one, the French are as racist and class haunted as anybody, and it is why America is the way it is, because we are made up of primarily European garbage. No one who had any reason to stay came to the US. Two: the city will have to change if it is to
become attractive again, at least to people of modest means. This city, like NY, is becoming a place for the rich and no one cares about this. One of the few books I have read that are actually easier to read at the end than at the beginning, ( )

A fascinating account of the Paris that is not that well documented, covering prostitutes, criminals and other characters frequenting the seamier side of this lovely (on the surface) city!
An eye opener!
I was given a digital copy of this book by the publisher Faber and Faber via Netgalley in return for an honest unbiased review. ( )

The Other Paris

As a historian I love social history and cities as it means we can be surrounded with historic themes that mean we can dig down and get our teeth in to something meaty. In The Other Paris, Luc Sante has written what can be considered a wonderful essay illustrated by some wonderful pictures and illustrations. Here Sante looks at the rougher edges of Paris rather than the refined Paris that is often portrayed in books and on film.

This is a wonderfully rich book, well written and researched written so it evokes the past harder edges of Paris that are now disappearing. This is no romantic view of the French capital, this lifts up those stones people would rather not let you disturb. This Paris is a city packed to the seams, seedy, criminal and alive, a city where hard knocks are just round the corner or up that alley now gone.

One has to remember Dickens’s Tale of Two Cities, where he describes the deprivation, the slums, people living on top of each other. The social deprivation the poor and the marginalised some of the strange trades that poor Parisians undertook, who has ever heard of an indoor goat farmer?

One thing that connects all the classes of Paris are the brothels, and Sante discusses the various refinements not forgetting the brothel for priests on rue Saint-Sulpice. Sante talks about the women who work in the brothels and is fascinated by them; especially as well as being a hard life it could also be quite revealing life of the dark heart of Paris.

One can see why Sante has examined the Other Paris, as the monied Paris of old is the same today as it ever was. In those parts of Paris the money and power has never left, the bistros and cafes are the same as they have always been. It must be remembered that the Gestapo and SS were based on the richer side of Paris during the occupation years, clearly not wanting to provoke the poor too much.

The Other Paris is part historical discourse and part a long lost travelogue, a love letter to a lost part of the City that is disappearing fast. One has to remember that with property prices and redevelopment work the poor are being moved from the centre out to the edges of Paris so they are no longer shoulder to shoulder with the rich. The modern Paris is for the rich and connected and the poor watch from outside rather like a Polo Mint. Sante notes that yes the poor Paris lived in poorly built buildings, but now there are endlessly bad buildings being thrown up around central Paris.

This is truly a wonderful book, not quite a love letter of the lost, but a reminder that you can try and forget the poor but they are there and part of Paris’ rich heritage. ( )