Vooral de volksreligie met haar mythes en rituelen komt aan bod. Wie thuis is in de Chinese godenwereld zal het moeilijk hebben om dit allemaal te volgen, wie er niet in thuis is moet al echt gemotiveerd zijn om dit boek uit te lezen.

Hoe dan ook is het een goede introductie en een aanrader voor wie zich verder wil verdiepen in het Taoïsme. ( )

> Traitant du corps social comme du corps physique, de la liturgie, de la mythologie et de la mystique, ce livre montre les liens que le taoïsme établit entre les différents aspects apparemment contradictoires de l’existence humaine.
—R.M., L'espace intérieur

> Levi Jean. K. Schipper, Le Corps taoïste.
In: L'Homme, 1983, tome 23 n°1. pp. 164-165… ; (en ligne),
URL : https://www.persee.fr/doc/hom_0439-4216_1983_num_23_1_368359

> Le corps taoïste. corps physique, corps social, de Schipper, Kristofer (Paris. Fayard, 1982, 344 p. (L’espace intérieur, 25).)
Se reporter au compte rendu de Françoise AUBIN
In: Archives de sciences sociales des religions, 29e Année, No. 57.2 (Apr. - Jun., 1984),pp. 275-276… ; (en ligne),
URL : https://www.persee.fr/doc/assr_0335-5985_1984_num_57_2_2322_t1_0275_0000_3

> Le corps taoïste, corps physique—corps social, de Schipper, Kristofer (Collection “ L’espace intérieur ” 25. Paris: Arthème Fayard, 1982. 344 pp. Illustrations, notes, bibliography, index. Paper, 115,000 fFr. ISBN 2-213-00785-3.)
Se reporter au compte rendu de Livia KNAUL
In: Asian Folklore Studies, Vol. 42, No. 1 (1983), pp. 147-149… ; (en ligne),
URL : https://drive.google.com/file/d/1OQRdqVceAVri1r2ZSZybsnFz0CxvjYHW/view?usp=shari...

> Babelio : https://www.babelio.com/livres/Schipper-Le-Corps-taoiste--Corps-social-et-corps-...

Het taoïsme is een religie zonder leerstellingen, dogma’s en geloofsbelijdenis. Het meest fundamentele kenmerk van de Tao is de afwezigheid van definities. “Onnoembaar, ongrijpbaar en toch in alles aanwezig.” Tao is een stroom, een verandering, het beginsel van cyclische tijd. Taoïsme is een religie die sterk verankert is in lokale Chinese structuren zonder centrale macht of centrale administratie. Anders dan in het westen vaak aangenomen, is het geen denksysteem of therapeutische techniek.

Een duidelijkere definitie geeft Schipper in zijn boek ‘Tao, de levende religie van China’ niet. Duidelijkheid over het systeem Tao waarin mens, kosmos en de maatschappij onlosmakelijk en intensief met elkaar verbonden zijn, ontstaat pas door de gedetailleerde beschrijvingen van de vele aspecten van deze religie. Schipper beschrijft de kleinste details van bijvoorbeeld de vele feesten zoals die in hun simpele maar beduidende vorm in de eenvoudige, lokale gemeenschappen gevierd worden. Maar ook behandeld hij uitvoerig de complexe, abstracte en uit vele lagen bestaande rituelen der meesters. Taoïsme voor het gewone volk is eng verbonden met sjamanistische gebruiken, folklore en overleveringen terwijl het Taoïsme der meesters exclusief toegankelijk is voor ingewijden.

Schipper begint het boek met een korte inleiding over de kern en geschiedenis van het Taoïsme. Het Taoïsme heeft invloeden van andere religies, vooral van het Boeddhisme en het Confucianisme opgenomen. Door deze invloeden heeft het zich voortdurend veranderd en zijn er in het Taoïsme structuren, kloosters en scholen ontstaan, om daarna weer in de veelheid te verdwijnen. In de loop van de Chinese geschiedenis is het Taoïsme zowel enkele keren een machtige staatsreligie geweest als ook vele eeuwen onderdrukt. De culturele revolutie heeft de zwaarste slag aan de tempels en de heiligdommen van de Tao toegebracht. Hierdoor zijn er nog maar weinig meesters in deze Chinese religie en filosofische traditie. Veel van de oeroude kennis is niet meer toegankelijk of verloren gegaan.

Na de inleiding wordt de lezer meegenomen in een overweldigende en verwarrende wereld vol beweging en stilstand, waarin Schipper nauwelijks structuur heeft aangebracht. Deze wereld bestaat uit de rituelen, kleding, oude verhalen en legenden, meditatietechnieken, geneeskunde, alchemie en het getallensysteem dat de vele facetten van de Tao met elkaar verbindt. Dit alles komt in het boek uitvoerig aan bod. En nog meer, zoals de tempels die de gemeenschap ordenen in de ruimte en de feesten die haar een identiteit in de tijd geven. Veelvuldig zijn er parallellen zichtbaar met de huidige Chinese politiek, staatsinrichting en moderne geschiedenis. In hoeverre dit toeval is of dat er daadwerkelijk een causaal verband bestaat, laat Schipper in het midden; voor de Tao is dit niet relevant. De Tao is tijdloos.

Schipper schrijft in complexe zinnen waarin veel informatie gecomprimeerd is. Deze zinnen worden afgewisseld met bijna poëtische alinea’s. Meermaals concentreert hij dingen dusdanig dat een enkel woord met uitroepteken als zin volstaat. Veelvuldig citeert Schipper uit de belangrijkste taoïstische geschriften die minstens even poëtisch en complexe zijn. Door deze zware schrijfstijl en het ontbreken van een duidelijke structuur en een logische opbouw, is het een boek waarvoor de lezer tijd en rust moet nemen. De vele voetnoten verdienen ook de nodige aandacht omdat daarin zowel verantwoording afgelegd wordt over de bronnen maar ook een aanzienlijke hoeveelheid toegevoegde informatie verborgen is.

Eén betekenis van Tao is de weg, de onderstroming in de mutatie en transformatie van alle dingen. De Tao kan één maken maar is zelf niet het Ene. De Tao schept het Ene om vervolgens het Ene te transformeren, te muteren en te versnipperen. Deze cyclus van eenheid en veelvoud kenmerkt ook de stijl van het boek. Onderwerpen worden soms slechts summier of cryptisch beschreven en permanent dwaalt de auteur af van het onderwerp om er vervolgens via een andere invalshoek weer op terug te komen. Op het moment dat een thema net duidelijk is geworden, brengt Schipper een nieuwe variant of interpretatie ten tonele waardoor al wat de lezer denkt te begrijpen, weer onzeker wordt. Pas tegen het einde van het boek valt met terugwerkende kracht steeds meer op zijn plaats in een accumulerend en dynamisch geheel.

Schipper schrijft over de opleiding van toekomstige meesters dat echte meesters der Tao weigeren “(…) om over de leer van de Tao te spreken of te discussiëren. De leer wordt doorgegeven door middel van het ritmisch en geconcentreerd lezen van de teksten en het is aan een ieder, deze op zijn eigen manier en in de mate van zijn eigen inspanningen en intelligentie te begrijpen.” Het lezen van dit uiterst interessante boek is hiermee goed vergelijkbaar.