Duke Ellington’s America van cultuurhistoricus Harvey G. Cohen is geen reguliere biografie over de Amerikaanse jazzmusicus en bigbandleider Duke Ellington (1899-1974). Het gaat zeker over Ellington zelf, zijn carrière en zijn muziek maar het gaat ook over gebeurtenissen, trends en issues in de Amerikaanse cultuur en politiek.

We beginnen dus niet in zijn jeugd, waar hij zijn muzikale kennis opdeed en hoe zijn stamboom in elkaar steekt, het gaat er vooral om wat Ellington met zijn muzik wil bereiken en hoe hij dat doet. Het is, zeker in zijn tijd, onvermijdelijk dat we dan bij de rassenproblematiek uitkomen en op pagina 2 wordt al een voorzet hierover gegeven;

Music proved an optimal venue for Ellington to change and challenge American racial life. It was less controversial than the speeches and writings of black spokespeople because it did not demand acceptance for a particular position. As a musician, Ellington subverted stereotypes about how blacks dressed, acted, and created. More importantly, music served as a form of activism that reflected Ellington’s long-term priorities of infiltration and circumvention, rather than confrontation.

Cohen zal dit gegeven uitgebreid toelichten in zijn boek. Uiteraard gaat het over de muziek en het vermogen van Ellington om muziekstukken te arrangeren voor orkest. Hij formeert zijn beroemde big-band en neemt een manager in de arm, Irving Mills. Zoals bij veel managers (zie Joe Glaser bij Louis Armstrong) is er veel op hem aan te merken, want ook Mills strijkt aardig wat op door Ellington te vertegenwoordigen, maar hij zorgt ook als een van de eerste managers voor een gedegen marketing rondom Ellington, zijn muziek en zijn naam.

Ellington gaat optreden in de beroemde Cotton Club en neemt platen op. Die zijn nog vooral bedoeld om zijn concerten te promoten en hij krijgt succes. Zoveel, dat hij al gezien gaat worden als vertegenwoordiger van de zwarte gemeenschap. Iets dat hij helemaal niet nastreeft. Hij zegt alles in zijn muziek, zoals met zijn Symphony in Black;

Ellington made a statement with Symphony in Black, a statement repeated throughout his career in various ways: he and his band did not simply entertain, but composed and performed works that emanated from real life, from situations of sorrow and adversity.

Cohen maakt heel duidelijk in zijn boek waar Ellington mee te maken heeft en hoe dat in zijn muziek terugkomt en dat geeft een extra laag aan deze biografie. Ellington omzeilt gedoe in hotels in het zuiden door eigen Pullman-treinwagons te regelen zodat zijn bandleden altijd kunnen overnachten en eten. Hij verdient geld maar zijn band kost hem ook veel. Zelf geeft hij niet om rijkdom, hij geeft veel weg aan familie en vrienden.

Ellington breekt met zijn manager en gebruikt diens kennis om eigen platenmaatschappijen op te richten. Het is fascinerend om te lezen hoe het zit met de rechten op al die composities. Mills heeft zijn naam op Ellington’s werk gezet als medecomponist (hij kon geen noot lezen), maar Ellington gebruikte ook ideeën van zijn bandleden om zijn naam aan dat idee te verbinden, hoewel hij die ideeën wel kon uitwerken tot stukken voor zijn band.

Cohen beschrijft ook duidelijk dat Ellington nooit stilstaat bij oude composities en zich blijft ontwikkelen. Hij werkt daarbij nauw samen met zijn vriend en medecomponist Billy Strayhorn. Samen maken ze muziek die de danssalons zullen veranderen. Het publiek wordt een luisterpubliek, in plaats van een danspubliek.

Het is onvermijdelijk dat hem steeds weer wordt gevraagd naar de rassenongelijkheid, maar Ellington houdt zich op de vlakte. Hij is er wel degelijk mee bezig en schrijft er zelfs poëzie over;

New acquaintances are always surprised when they learn that Duke has written poetry in which he advances the thesis that the rhythm of jazz has been beaten into the Negro race by three centuries of oppression. The four beats to a bar in jazz are also found, he maintains in verse, in the Negro pulse. Duke doesn’t like to show people his poetry. “You can say anything you want on the trombone, but you gotta be careful with words,” he explains.

Het loopt als een rode draad door het boek heen en als hij zich toch een keer laat verleiden tot een opmerking is het groot nieuws en wordt het uit zijn verband getrokken.

Cohen besteedt ook uitgebreid aandacht aan Ellington’s compositie Black, Brown and Beige die de geschiedenis verbeeldt van de zwarte bevolking in Amerika. Ook het beroemde concert Ellington at Newport wordt geanalyseerd en dat is verplichte luisterkost voor u, al is het maar om de fantastische saxofoonsolo van Paul Gonsalves en het feit dat het publiek compleet uit zijn dak gaat en niet wil dat Ellington stopt;

The audience roared when Gonsalves finished his marathon solo, aggressively signaling their desire for more. The band responded in kind, turning in an especially fierce and driving conclusion to the piece.

Koopt u niet de elpee waar maar vijf stukken op staan die bovendien in de studio in elkaar is gezet met ingeblikt applaus, maar koopt u hiervoor de dubbel-cd die voor een prikkie te koop is en waarop het complete concert staat en alles, inclusief aankondigingen en publiek, te horen is.

Cohen besteedt ook uitgebreid aandacht aan de vele buitenlandse tournees van Ellington. Hij reisde de hele wereld over, vaak onder de vlag van de Verenigde Staten als goodwill-ambassadeur. In Irak raakt hij verzeild in een staatsgreep, maar ook zijn tournee in Rusland is interessant. Hij heeft te maken met allerlei functionarissen maar is zo gek niet of hij laat zijn steaks invliegen, want de man zweert bij een steak per dag. Ook componeert hij in koude hotelkamers, soms in de douche waar hij het hete water maar laat stromen om warm te blijven bij de stoom die afgegeven wordt.

Cohen heeft een zeer informatief boek geschreven over Ellington, zijn composities en hoe hij die aan de man bracht en wat dit heeft betekent. Hij heeft het ook breder getrokken en de maatschappij geschetst uit die tijd en hoe Ellington zich hierin bewoog. Er staan wat foto’s in maar niet veel, het is 577 pagina’s aan leesstof in een vrij klein lettertype dus u kunt vooruit. Voor een uitgebreide beschrijving over zijn privéleven en muzikale opvoeding moet ik wellicht nog eens een andere biografie lezen, maar dit is een mooie opmaat. ( )