In 1961 vond in Jeruzalem een gedenkwaardig proces plaats: de oorlogsmisdadiger Adolf Eichmann werd berecht, schuldig bevonden en ter dood veroordeeld. Eichmann was een SS-functionaris ten tijde van Hitlers bewind en hij was een van de hoofdverantwoordelijken voor de vervolging en de massamoord op de joden.

De nazi-jager Simon Wiesenthal had Eichmann, die een andere naam had aangenomen, weten op te sporen en in 1960 werd Eichmann ontvoerd uit Argentinië door Israëlische geheime diensten. Talloze verslaggevers uit de hele wereld woonden het proces bij. Harry Mulisch was ook aanwezig en schreef een reportage die in 1961 in veertien delen in het tijdschrift Elseviers Weekblad verscheen. De titel van de roman verwijst naar het nummer van de zaak Eichmann op de rol van de arrondissementsrechtbank in Jeruzalem.
Mulisch is geen gewone journalist. Zijn artikelen noemt hij een verslag van een ervaring. Door zijn manier van schrijven geeft hij zijn persoonlijke weergave van de gebeurtenissen voorrang boven een loutere verslaglegging van de feitelijke gebeurtenissen gedurende de rechtszittingen. Zo doet hij ook verslag van zijn reis door Israël. Hij reist naar Berlijn en spoort de plek op waar Eichmann gewerkt had en hij bezoekt het vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau.
Zijn behoefte is niet om het raadsel dat Eichmann vormt te doorgronden of te verhelderen. Integendeel, Mulisch vergroot het raadsel alleen maar door te spelen met contrasten. Hij verwerkt wonderlijke persoonlijke elementen in het boek en hij weigert om gemakzuchtig de kant te kiezen van de 'goeden' tegenover het kwaad dat Eichmann representeert voor velen. Een dergelijke zienswijze staat volgens hem een verdere verkenning van zijn onderwerp in de weg. Bovendien druist het in tegen zijn persoonlijke en filosofische wereldbeeld, waarin uitspraken passen als 'De mens is geen gegevenheid, maar een mogelijkheid - tot alles.'

Ooggetuigenverslag van het proces van Adolf Eichmann in Israël in 1961. Mulisch doet ook verslag van zijn bezoek aan plaatsen zoals het gebouw waar 'gasfitter' Eichmann werkte en Auschwitz. De vele citaten uit getuigenissen van vooral Eichmann zelf, kampcommandant Rudolf Höss en andere nazis, alsook van overlevende ex-gevangenen, maken de lezing bijzonder, en met momenten haast overdraaglijk waarachtig. ( )

Reportages over het proces Eichman in 1961, geschreven voor Elseviers Weekblad; sterk schatplichtig aan Arendt. ( )

De zaak 40/61 neemt in de literatuur rond het Eichmannproces een geheel eigen plaats in. Het bepaalt zich niet tot een biografie van de veroordeelde of tot de beschrijving van antisemitische gruweldaden, het behelst vooral een zeer persoonlijk ooggetuigeverslag van het historische proces in Jeruzalem en wat daar omheen hing. Tweemaal reisde Harry Mulisch hiervoor naar Israel; een reportage van zijn verdere ervaringen in dat land verlicht de lectuur en plaatst het proces in de concrete werkelijkheid. Voorts wordt verslag uitgebracht van een reis naar Berlijn, waar de ruïne van Eichmanns kantoor wordt bezocht, en van een reis naar Polen, waar een bezoek werd gebracht aan het vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau.
In enkele hoofdstukken van deze reportage wordt tevens een originele poging gedaan om de achtergronden van de holocaust te analyseren vanuit een filosofische en bijwijlen metafysische invalshoek. Zoals gezegd bevat dit werk niet de alomvattende draagwijdte van Hannah Arendt's analyse over het proces, maar biedt het wel haarscherpe randbemerkingen over de holocaust en de natuur van "bureaumoordenaars" zoals Eichmann. Harry Mulisch: "De mens is geen gegevenheid, maar een "mogelijkheid tot alles". Dat is natuurlijk ook zijn grootheid, maar dit is in dit boek niet ons onderwerp. Ons onderwerp is de keerzijde van zijn grootheid. Daarmee wordt Eichmann niet toch weer iets groots, niet een "Antichrist" of "Djenghiz Khan", maar het tegendeel nu juist van "grootheid", nl. kleinheid. Eichmann als de kleinste mens- met dat portret komen wij het dichtst bij de gelijkenis. En hij kon zo klein zijn omdat de techniek zo groot was: de spoorwegen, de administratie, de gaskamers, de crematoria." ( )