Nicoline van der Sijs is, zo te lezen, een gerenommeerde experte/historica/... wat betreft het Nederlands. Dat merk je aan dit werk, ook al heb je, zoals ik, nog nooit van haar gehoord. Hoe dan ook, ik was op zoek naar een boek over de geschiedenis van de Nederlandse taal, maar vond geen boek dat daaraan beantwoordde. Meestal zijn het dan ook academische werken, die dan weer minder of niet in de boekhandel op voorraad zijn.

Ik heb dan wel nog beide edities van de 'Atlas van de Nederlandse taal' liggen, maar die laten zich niet even gemakkelijk lezen als '15 eeuwen Nederlandse taal' of als een roman. Maar ik zal er wel toe komen, met mondjesmaat.

'15 eeuwen Nederlandse taal' is, als ik het goed begrepen heb, een herwerkte/geüpdatete versie van een van haar oudere werken: 'Geschiedenis van het Nederlands in een notedop'. Naar eigen zeggen/schrijven was die tekst de basis, maar werd de tekst volledig herschreven én aangevuld met nieuw materiaal.

Nicoline van der Sijs heeft haar boek ingedeeld in periodes en je ziet dat die telkens korter zijn, dus dat er ook iets minder veranderingen zijn geweest om tot het Standaardnederlands van vandaag te komen. Dat was ook de opzet: Niet de hele geschiedenis komt ter sprake, anders zou het boek té dik worden, maar enkel (of vooral) díé veranderingen die vandaag nog merkbaar zijn.

De periodes/perioden (ja, ook die "verandering" wordt belicht.):
01) De prehistorie (ca. 5000 v.Chr. - zesde eeuw n.Chr.)
02) De Oudnederlandse dialecten (zesde eeuw tot tweede helft twaalfde eeuw)
03) De Middelnederlandse dialecten (tweede helft twaalfde eeuw tot begin zestiende eeuw)
04) Het ontstaan van de Nederlandse standaardtaal in de zestiende en zeventiende eeuw
05) Cultivering van de schrijftaal in de achttiende en negentiende eeuw
06) De emancipatie van de spreektaal en de opmars van de taalpolitie (twintigste eeuw)
07) Pluricentrisch, digitaal en gelaagd Nederlands (eenentwintigste eeuw)

Of, in een cijfermatige versie:

5000 v.Chr. > 500 n.Chr. (5500 jaar)
500 n.Chr. - 1150 (650 jaar)
1150 - 1500 (350 jaar)
1500 - 1700 (200 jaar)
1700 - 1900 (200 jaar)
1900 - 2000 (100 jaar)
2000 - 2020 (20 jaar)

Ze begint haar werk met een inleiding waarin ze teruggaat naar het Zuid-Rusland van 5000 v.Chr., naar de taal die zich toen zou ontwikkelen tot het Nederlands. Ook komt bijv. taalcontact sterk aan bod, wat een sterke invloed gehad heeft op de verschillende fases die het Nederlands doorlopen heeft en doorloopt.

Tot slot even de opbouw van elk hoofdstuk overnemen: eerst komen klankveranderingen aan bod, daarna veranderingen in de spelling, dan in woordvormen (verbuiging en vervoeging), vervolgens in woordvormingen - eerst samenstellingen en afleidingen, dan leenwoorden - en tot slot komen veranderingen in de zinsbouw aan de orde. (...) Ieder hoofdstuk begint met een korte beschrijving van de taalcontacten en van de belangrijkste maatschappelijke veranderingen uit de bewuste periode die invloed hadden op het taalgebruik, en ieder hoofdstuk eindigt met een samenvatting van de talige situatie aan het eind van de beschreven periode.

Migratie en taalcontacten zijn zeer belangrijk geweest in de ontwikkeling van het Nederlands en blijven de taal ook beïnvloeden. Het Engels, het Frans, het Duits, en nog andere talen hebben allemaal aan het Nederlands bijgedragen, vroeger en/of nu.

Hoewel de focus vooral op Nederland ligt, wordt het Belgisch Nederlands (Vlaams in bijna al zijn facetten) allerminst vergeten, al mocht het uiteraard wat meer bladzijden toebedeeld krijgen. Voor een vollediger beeld, niet om chauvinistische redenen. Alhoewel. ;-)

Zoals iemand anders schreef: iets meer algemene geschiedenis (wellicht bedoelde hij achtergrondinformatie) ware inderdaad welkom, zodat je de verschillende veranderingen beter kunt kaderen. Nu ontbreekt die context grotendeels en komen bepaalde elementen over als herhaling (maar dan in een andere periode).

Wat ik zeker mis, ook al raadpleeg ik dit algemeen niet zo veel: een index. Uit de inhoudstafel kan ik maar moeilijk een bepaald taalaspect (wat vooral - enkel? - in West-Vlaanderen nog gezegd wordt), niet meer vinden zonder het ganse hoofdstuk te doorzoeken. Tot slot nog een minpuntje, voor mij althans: de kaartjes, overgenomen uit een ander geschiedkundig boek, zijn op zich zeer nuttig, zonder de minste twijfel. Echter zijn ze omgezet in grijswaarden, waardoor bepaalde nuances en aanduidingen moeilijker uit de verf komen/belicht worden, ook omwille van de (in het originele boek) gebruikte symbolen.

Zonder in detail te treden, want dat is voor zo'n boek niet zo eenvoudig, is '15 eeuwen Nederlandse taal' meer dan een aanrader voor eenieder die geïnteresseerd is in talen (op een of andere wijze) en alvast een degelijke basis in huis wilt over het Nederlands doorheen de geschiedenis. De minpuntjes die hiervoor vermeld heb, zijn eerder persoonlijk, verhinderen echter niet om een fantastische duik in de geschiedenis te nemen. ( )

Vertrekkende van het Indo-Europees krijgen we de hele geschiedenis van het Nederlands door de eeuwen heen.

In de prehistorie, de periode van 5000 voor Chr tot de zesde eeuw na Chr kunnen we nauwelijks spreken van Nederlands. Toch is dit een voor het Nederlands vormende periode geweest.

De tweede periode gaat van de zesde eeuw tot de tweede helft van de twaalfde eeuw. Het toekomstige Nederlands bestaat dan nog altijd uit een verzameling Oudnederlandse dialecten. Dit is met de eerste en de tweede klankverschuiving wel een bepalende fase.

Tot het begin van de zestiende eeuw spreken we van Middelnederlands. De geschreven taal wordt steeds belangrijker en de literatuur komt tot bloei.

In de zestiende en de zeventiende eeuw doet men de eerste pogingen om een standaardtaal te ontwikkelen.

In de achttiende en de negentiende eeuw richt men zich vooral op de cultivering van de schrijftaal. In de twintigste eeuw sluit Vlaanderen zich taalkundig weer aan bij Nederland en komt men tot de Taalunie.

Een zeer boeiend boek met bovendien een zeer interessante bibliografie. Hier en daar lijkt de auteur toch niet altijd even goed op de hoogte van de dialecten in Vlaanderen. Dit valt op voor wat persoonlijke voornaamwoorden in het Brabants en het West-Vlaams betreft. Gij is geen West-Vlaams. Zij gebruiken het onder invloed van het Brabants en dan dikwijls fout. Zo zegt een West-Vlaming 'van gij'wat een Brabander nooit zegt. Die zegt 'van u' en dan zonder beleefd te willen zijn. Bovendien gebruikt het West-Vlaams allerlei vormen van 'je'.

Tenslotte blijft de auteur zeer neutraal in haar beoordeling van het gebruik van het Engels aan universiteiten en dergelijke. De werkelijkheid en het verleden met het Frans in Vlaanderen wijzen echter uit dat dit zeer nefast kan zijn. ( )

Does what it says on the tin: van der Sijs gives us a compact survey of the development of the Dutch language from its origins in the Germanic languages of the early medieval period (in fact we get a bonus chapter linking Old Germanic back to Proto-Indo-European) right through to the age of WhatsApp and hip-hop. The book is pitched at the general reader, to the extent that she avoids the use of frightening scholarly devices like footnotes and the IPA, but in other respects it takes no prisoners: it's a 250-page linguistic bootcamp without coffee breaks, and if you nod off you have no alternative to going back a few pages and trying again.

But it's well worth it! There is an amazing amount of detail packed into this relatively short book. Nothing is presented without clear examples, there is enough context and social/historical background to keep us aware of where we are, but she doesn't waste space telling us things we already know. We get to see how the language has been shaped by the needs of the people who spoke it and by the influences they came under, how the standard language emerged from the numerous regional varieties, and how much regional variation there still is.

In modern times, it's interesting to see how the relatively small geographical and political space occupied by Dutch encouraged "experts" to treat the language as something that could be shaped in to ideal forms at will, and how that resulted in a big gulf between the written and spoken languages in the 18th and 19th centuries. In the 20th century that was rectified to some extent, the grammarians started to concede that they might have been wrong about things like the four (sometimes even six!) noun-cases and three grammatical genders they claimed should exist. The more lively question then became the relationship between Dutch as used in The Netherlands and Dutch as used in Belgium — theoretically described by a common set of standards but actually varying considerably in both spoken and written forms.

Van der Sijs is clearly the type of linguist who is more interested in which words people actually use and where they get them from than she is in "purity" or "consistency" of the language, and she has fun in her final chapter contradicting linguistic pessimists by demonstrating how rich and varied the language used in rap and social media actually is, and how the percentage of foreign loan-words actually used in Dutch texts hasn't changed very much since the 17th century. French may be on the decrease as an influence and English on the increase, but there's no sign that Dutch is being "swamped".

My only, very minor, quibble with the book is the way the detailed captions for all the language-distribution maps in the text are hidden away in the end-matter, so that you can't immediately tell — for instance — whether you are looking at modern or historic data. This is exacerbated by the way all the maps have been copied onto a standard outline map showing modern coastlines and provincial boundaries. ( )

Ontwikkeling van het Nederlands uit het Indo Europees.