Prokop, un ingeniero más bien excéntrico, inventa la krakatita, una sustancia explosiva que libera la energía oculta de la materia y es capaz de arrasar ejércitos y ciudades, pero sufre un accidente en su laboratorio y cae en un estado alucinatorio. Más tarde, ya recuperado, se da cuenta de que ha revelado sin querer la fórmula de la krakatita a su intrigante colega Tomeš, a quien intentará encontrar. Pero ignora que él mismo y su krakatita se han vuelto objetos de interés para instituciones muy poderosas. Comenzará entonces una carrera contra el tiempo en la que tendrá que enfrentarse a un siniestro directivo, será apresado en un palacio, seducirá a una princesa y se topará con un grupo de anarquistas que desde una emisora pirata bloquea las ondas de toda Europa todos los martes y los viernes a las diez y media de la noche.

Verschenen in STAALKAART #32

Krakatiet van Karel Čapek, een knaller van een klassieker
- Laurent De Maertelaer

Stel u voor: u vindt kort na de Eerste Wereldoorlog een explosief uit dat duizenden keren krachtiger is dan dynamiet. U noemt uw uitvinding ‘krakatiet’, naar de vulkaan Krakatau die in 1883 explodeerde met een kracht van 4 kernbommen. U beseft het potentieel gevaar voor de mensheid en slaat op de vlucht om de formule uit handen te houden van lieden met slechte bedoelingen. Wel, dit alles overkomt Prokop, het hoofdpersonage van Krakatiet, de visionaire klassieker uit 1924 van de grote Tsjechische schrijver Karel Čapek. Een fonkelende avonturenroman die nu voor het eerst in Nederlandse vertaling verschijnt.

Karel Čapek (1890-1938) werd vele jaren na zijn dood door zijn landgenoten uitgeroepen als de grootste Tsjechische auteur allertijden. Čapek, die in 1936 genomineerd was voor de Nobelprijs, schreef romans, verhalen en toneelstukken. Geen onderwerp was hem vreemd en de genres waarin hij zich bekwaamde gingen heel breed. Zo schreef hij naast detectives, reisverhalen en kinderboeken, ook een erg vermakelijk boek over tuinieren, Het jaar van de tuinier. Maar Čapek maakte in eerste instantie naam met boeken die we nu onder ‘sciencefiction’ zouden klasseren, dystopische vertellingen in de trant van H.G. Wells, Aldous Huxley of George Orwell. Beroemd is zijn roman Oorlog met de Salamanders (1936), waarin intelligente reptielen de wereld veroveren. Het boek wordt vaak gelezen als een verdoken kritiek op het groeiende fascisme. Čapek vergaarde eveneens roem omdat hij in zijn toneelstuk R.U.R. (1920) het woord ‘robot’ als eerste gebruikte. Na Een doodgewoon leven (2008) en Oorlog met de Salamanders (2011) is Krakatiet inmiddels al het derde boek dat uitgeverij Wereldbibliotheek van hem uitgeeft, opnieuw in een voortreffelijke vertaling van slaviste Irma Pieper.

Krakatiet start in een koortsachtige sfeer: de gewonde chemicus Prokop strompelt in een delirische toestand en onophoudelijk het woord ‘krakatiet’ mompelend, door de straten van Praag nadat hij een explosie in zijn laboratorium amper heeft overleefd. Hij ontmoet er per toeval een vroegere medestudent, Jiří Tomeš, die de hallucinerende Prokop naar zijn huis meeneemt om hem te verzorgen. In een koortsdroom verklapt Prokop de geheime formule van zijn superexplosief aan Tomeš, die – hoe raadt u het – meteen erna met de noorderzon verdwijnt. Wat volgt is een helse klopjacht op een almaar sluwere Tomeš: een duizelingwekkend plot ontplooit zich, inclusief wilde achtervolgingen, mysterieuze femme fatales en geheime genootschappen.

Krakatiet is een boek dat explodeert (pun intended) van de literaire stereotypes. De al dan niet gesluierde vrouwen zijn geheimzinnig, de slechteriken verschuilen zich in een slot op een heuvel en de wetenschappers zijn zo krankzinnig als een tol. Prokop – een moderne Faust, Prometheus en Odysseus in één – is zelf ook de archetypische ‘gekke professor’ die we kennen sinds Marlowe’s en Goethe’s Faust, en later Dr. Moreau, Dr. Jekyll, Dr. Frankenstein of Persikov. Maar geen erg, want als lezer blijf je niet haken aan die clichés dankzij Čapeks sprankelende stijl, zijn razendsnelle dialogen en vooral zijn spittante, kurkdroge humor. Niet om te zeggen dat Krakatiet een dijenkletser is, maar alleen al de erg creatieve plotwendingen werken meer dan eens op de lachspieren (en daarmee verklappen we niets).

Een ander opvallend kenmerk is dat er nogal wat afgedroomd en gehallucineerd wordt in dit boek, zoveel zelfs dat je soms moet terugbladeren om te weten of wat je net gelezen hebt nu verbeelding of romanrealiteit is. ‘De droom’ blijkt uiteindelijk een sterke trope, die de broeierigheid van het verhaal alleen maar ten goede komt. Nog opvallender en erg gewaagd voor het tijdsgewricht waarin het boek verscheen, is de vrijpostige houding tegenover erotiek en seksualiteit. Prokop stoot tijdens zijn tocht op menig vrouwelijk schoon en de lichamelijke aantrekkingskracht tussen de betrokken partijen wordt na een levendige, weinig aan de verbeelding overlatende beschrijving van de fysieke kwaliteiten van de potentiële minnaressen, meer dan eens geconsumeerd. De vrouwen in Krakatiet blijken dus net zo gevaarlijk als Prokops uitvinding.

Was Karel Čapek een helderziende? In R.U.R. kondigde hij de robot aan, in Oorlog met de Salamanders voorzag hij de gruwel van het naziregime en in Krakatiet voorspelde hij een massadestructiewapen dat doet denken aan de atoombom. Zeker is dat Čapek de natuurwetenschappelijke ontwikkelingen van zijn tijd op de voet volgde. In de periode dat hij aan Krakatiet werkte werd er baanbrekend onderzoek gedaan op het gebied van de kernfysica, maar de ontdekking van het principe van atoomsplitsing kwam er pas in 1938, het jaar waarin Čapek stierf. Krakatiet is hoe dan ook meer dan een ‘gewone’ sciencefictionroman: net als in zijn overige werken stelt de bezielde humanist Čapek de mens centraal, maar tegelijkertijd waarschuwt hij – ver zijn tijd vooruit – voor een blind geloof in de vooruitgang en voor een wetenschap zonder moraal.

Krakatiet van Karel Čapek, uitgeverij Wereldbibliotheek, ISBN 9789028426399, uit het Tsjechisch vertaald door Irma Pieper, 368 pagina's, € 22,99 ( )