Uiteraard is dit verzamelwerk van stemmen uit de laatste dagen van de Tweede Wereldoorlog in Europa best indrukwekkend. Kempowski heeft echt zijn best gedaan om heel breed te gaan en de laatste oorlogsdagen vanuit heel verschillende invalshoeken te belichten. Zowel politieke en militaire hoofdrolspelers (Churchill, Nazikopstukken, Mussolini) als gewone soldaten en mensen komen aan het woord, zowel Duitsers, als Engelsen, Fransen, Russen, enzovoort. En het zijn allemaal persoonlijke getuigenissen, wat de emotionele betrokkenheid nog verhoogt.
Levert dit nu nieuwe inzichten op? Neen, uiteraard niet, zeker niet als je al flink wat gelezen hebt over deze tijdsperiode, of er documentaires over hebt gevolgd. Het drukt je nog maar eens met de neus op de vaststelling dat oorlog een enorme impact heeft op een mensenleven, en ook dat mensen zelfs in uitzichtloze omstandigheden hardnekkig blijven vasthouden aan vroegere overtuigingen. In die zin voegt dit boek niet veel toe.
Ik heb het moeilijk met deze publicatie om andere redenen. En dat is dat de verschillende stemmen naast elkaar worden geplaatst, zonder veel situering of toelichting. In vele gevallen is dat inderdaad niet nodig: de hoofdrolspelers zijn bekend genoeg, en toevoegingen als SS-officier of Franse krijgsgevangene volstaan dikwijls. Maar in sommige gevallen is het ontbreken van extra informatie problematisch. Ik geef er maar twee. De Belgische fascistische leider, tevens SS-officier Leon Degrelle komt aan het woord over zijn heroïsche vlucht naar Spanje, terwijl alom bewezen is dat Degrelle een aartsleugenaar was en zijn verhaal absoluut niet klopt. Ook een Duitse schrijver als Gerhart Hauptmann passeert de revue, zonder dat de lezer weet dat diens relatie met de nazi’s op zijn minst dubieus was. Het zijn gemiste kansen om de getuigenissen te duiden.
Maar het probleem met deze verzameling zit ruimer: geen enkel fragment wordt precies gesitueerd in de tijd, en zo kunnen cruciale vragen geen antwoord krijgen. Dateert de tekst werkelijk van die periode zelf, of is hij pas veel later geschreven, met alle risico op aanpassing en vervorming? Zelfs zogenaamde dagboekfragmenten kunnen bij hun uitgave herschreven zijn, in functie van een waarheid die toen beter paste. En sommige getuigenissen dateren heel duidelijk van 20-30 jaar later, wat ze helemaal problematisch maakt. In die zin is de waarde van dit boek relatief. ( )

A must read for any social studies teacher this is a collection of primary sources told from the perspectives of people involved in and affected by WW II. Especially interesting are notes from Hitler on his perspective during the collapse of Berlin and his decision to both marry and end his life in his bunker. This books provides some real insight into the true horrors of this war and why such an event must be avoided at all costs. ( )