Nico Jassies

Ieders zondebok

Vrijdag 2 februari 2007 door BART VAN DER STEEN

Tot in de jaren zestig van de twintigste eeuw geloofde vrijwel iedereen dat Marinus van der Lubbe – de man die op 27 februari 1933 de Rijksdag in brand stak – een willoos werktuig was geweest van de nazi’s. Historici als Fritz Tobias en Hans Mommsen hebben deze complottheorieën echter definitief naar het rijk der fabelen verwezen. Recente studies richten zich vooral op de beeldvorming rond de Rijksdagbrand.

Waarom dacht vrijwel iedereen dat Van der Lubbe zwakzinnig was? In twee korte studies buigt de historicus Nico Jassies zich over deze kwestie. Zijn artikelen zijn in pamfletvorm uitgegeven door de kleine anarchistische uitgeverij Dolle Hond. Marinus van der Lubbe en de Rijksdagbrand geeft een goede inleiding op het onderwerp. Na een korte biografische schets gaat Jassies in op de manier waarop zowel de nazi’s als de communisten Van der Lubbe probeerden af te schilderen als een verwarde geest. Om de schuld van de Rijksdagbrand in elkaars schoenen te kunnen schuiven, was het voor zowel de nazi’s als de communisten noodzakelijk om aan te tonen dat Van der Lubbe door de andere groepering was gebruikt en dat hij zelfstandig nooit tot zijn actie had kunnen komen.

Van der Lubbe’s zenuwinzinking tijdens zijn proces kwam voor beide groeperingen dan ook als een geschenk uit de hemel. Het was nu niet meer zo moeilijk aannemelijk te maken dat Van der Lubbe nóóit helemaal honderd procent was geweest. De communisten leverden in de propagandaoorlog sterk weerwerk. Door middel van een groots opgezette mediacampagne wisten zij een deel van de publieke opinie ervan te overtuigen dat de nazi’s verantwoordelijk waren voor de Rijksdagbrand. De meest twijfelachtige zet was daarbij de nadruk die zij legden op Van der Lubbe’s vermeende homoseksualiteit. Een homo, zo stelden zij, moest wel makkelijk te manipuleren zijn.

In zijn tweede kleine studie Van Rijksdagbrand tot heden beschrijft Jassies hoe de communistische complottheorie in de jaren zestig definitief weerlegd is. De studie is tegelijkertijd een polemiek tegen enkele historici die nog altijd dezelfde complottheorieën uitdragen. Ook deze studie is interessant, maar aanzienlijk slordiger geschreven en minder zorgvuldig beargumenteerd dan de eerste. Samen geven de twee pamfletten niettemin een goed overzicht van de vele mythes die rond Van der Lubbe hebben bestaan.… (mehr)