Guido Vanheeswijck

Na de aanslag op de redactiekantoren van Charlie Hebdo in januari 2015 riepen de kranten: 'En toch moeten we blijven lachen in Europa.' Daarmee plaatsten ze zich in een lange Europese traditie. Reeds bij de Grieken diende de clochard-filosoof Diogenes Plato lachend van antwoord. In de renaissance zochten Erasmus, More, Macchiavelli en Montaigne hun weg tussen waarheid en spot. De zekerheden van het moderne Europa werden in de negentiende eeuw door Nietzsche op een lach onthaald. We worstelen vaak met onze hang naar ironie. Want nemen we nog wel iets serieus? Guido Vanheeswijck toont dat denkers in de lijn van Socrates altijd weer de lach als middel hebben gehanteerd om ons, Europeanen, wakker te schudden en onze zekerheden onderuit te halen. De lach kent talloze schakeringen die Vanheeswijck nauwgezet beschrijft: superieur, grimmig, sluw, cynisch, kwetsend, tragisch, flauw, open, begrijpend, innemend, inlevend, respectvol. Zo groeit De draad van Penelope uit tot een fascinerende tocht door de Europese ideeëngeschiedenis. Filosoof en hoogleraar Guido Vanheeswijck (1955) schreef talloze boeken over Robin Collingwood, René Girard en Charles Taylor.… (mehr)

Vijfhonderd jaar geleden introduceerden de humanisten van de renaissance, Erasmus, More en Gillis een breed concept van redelijkheid, dat zich afkeerde van de middeleeuwse methode van theologisch en filosofisch denken maar nog niet was vastgelopen in de zekerheid van de moderne rationaliteit. Die humanistische houding van redelijkheid en verdraagzaamheid heeft het niet gehaald. Na hun dood brak de hel los. De levensbeschouwelijke twisten tussen katholieken en protestanten werden uitgevochten in wrede godsdienstoorlogen. In 1648, met de Vrede van Westfalen, werd een moegestreden Eruopa levensbeschouwelijk verkaveld. Daarmee werden niet alleen de oorlogstwisten maar ook de inhoudelijke discussies tussen de twistende partijen stilgelegd. Europa predikte voortaan een vorm van passief pluralisme. Er zijn talloze redenen waarom dit model van passief pluralisme lange tijd behoorlijk heeft gefunctioneerd. Het actief pluralisme wil juist de inhoudelijke confrontatie aangaan.
Recensie(s)

In tien hoofdstukken, voorafgegaan door een introductie over de Antwerpse humanist Pieter Gillis (1486-1533), die een verbindingsfiguur was voor Erasmus en Thomas More, beveelt de auteur een nieuwe cultuurvisie aan, namelijk die van actief pluralisme. Daarmee bedoelt hij het gesprek tussen personen en groepen van verschillende overtuigingen op religieus en politiek terrein, waarin men noch streeft naar bekering van de andersdenkende, noch het niet-eigene passief wel verdraagt, maar niet toelaat tot het eigen denken. De auteur gebruikt voor dit gebied van vruchtbare interactie de metafoor van de uiterwaard, het gebied tussen de zomerdijk waarachter een rivier van overtuigingen stroomt, en de winterdijk waarachter men droge voeten houdt. Actief pluralisme, volgens de auteur in een filosofisch-historische analyse, is de aanbevolen ontwikkeling na passief pluralisme, die stoelt op de Verlichtingsantwoorden op de godsdienstoorlogen; en die ontstonden toen na de middeleeuwen zingeving en natuurwetenschap geen gemeenschappelijke noemer meer hadden. Dit boek is een must voor elke politicus en voor ieder die werk maakt van zingeving en wetenschap.

Drs. P.W.A. Stuurman… (mehr)