Al op de eerste bladzijde komt een jonge man zijn oudere ik tegen op een smalle trap die afdaalt naar een ‘vroegere wilde, groene vallei’. ‘Ik had niet gedacht hem daar te ontmoeten en toch was hij daar ineens’, zegt de jongere ik tegen zichzelf en tegen de lezer. Dit is ook het begin van een 400 bladzijden durende monoloog, monoloog waarin de ik-figuur zijn eigen herinneringen vervlecht met de verhalen en vaak nogal particuliere levenswijsheden van personages van allerlei allooi die hij in zijn leven heeft ontmoet.

Die ik-figuur is voor de oorlog geboren, heeft de oorlog meegemaakt en is getuige geweest van de Jodenvervolging in zijn dorp, leeft in het communistische Polen waar hij een karig loon verdient als arbeider bij een drogerij, wordt eindelijk toegelaten tot de universiteit waar hij geschiedenis studeert (en is zo arm dat hij met nog twee andere studenten in één bed slaapt), wordt assistent-conservator in een paleis, promoveert op de middeleeuwen, neemt deel aan drinkgelagen waarbij glazen wodka in kelen worden gekieperd, en struikelt uiteindelijk, vlak nadat hij zijn jongere ik bij het Oog van de Naald is tegengekomen, als gepensioneerd geschiedenisprofessor over zijn wandelstok. De jonge man kijkt naar de oude, de oude naar de jonge: ‘Hij wist niet dat zijn toekomst en ook zijn kindertijd, zijn jeugd in mijn ouderdom lagen, dat ik die al had beleefd, me soms zorgen makend om hem, mijn hele leven tobbend met zowel zijn toekomst als mijn verleden.’

Chronologie heeft in dat leven geen betekenis. ‘Eerlijk gezegd is elk leven een herhaling van iemand anders zijn leven. Het verleden loopt op ons vooruit, moet u weten, wij sloffen er maar wat achteraan. Want wie zou zijn leven kunnen bijhouden?’, zegt de ‘ik’ ergens, en: ‘De tijd houdt ervan soms met een andere te ­wisselen. De tijd is een sluwe vos en soms ook een gemene. Hij kan in deze, dan weer in tegenovergestelde richting stromen. En alleen wij denken dat hij samen met ons verstrijkt en dat ons leven hem zijn grenzen stelt. Niets is bedrieglijker. Hij trekt ons mee waarheen hij wil.’

Gelukkig geeft Mysliwski ons in de van de hak op de tak springende monoloog enkele ankers waardoor we weten dat we ons nog steeds in hetzelfde verhaal bevinden: de Zigeunerin die de toekomst voorspelt, de moeder die ‘drenkelingen’ bakt alsof ze daarmee de hele wereld kan troosten, en het meisje op wie een leven lang wordt gewacht – drie vrouwen die de herinneringen van de hoofdpersoon met elkaar verbinden. Daaroverheen zweeft de schaduw van de oorlog en die van het getto van Sandomierz.

Het oog van de naald is een aangrijpende roman over de jeugd, de ouderdom, en het verstrijken van de tijd. Maar vooral is het een vertelling over de onbetrouwbaarheid van de herinnering, beeldschoon opgetekend door een schrijver die wil dat verhalen het einde van de wereld vertragen. ( )

De auteur heeft het over de predestinatie. Hij beweert dat elk leven een herhaling is van een ander leven, dat al geleefd is. De oude man is de jongen op bejaarde leeftijd. Het komt erop neer dat het leven op ons vooruit loopt, maar wij weten het niet. De mens leeft het leven, dat een kopie is.
Het boek is ingenieus geschreven. Elke chronologie is zoek, doch niet altijd: vandaar dat het verhaal erg verwarrend is, hetgeen wel in de bedoeling van de auteur ligt. Hij speelt met de tijd en met de herinneringen. Soms is het 'nu' wel degelijk het 'nu' in de context (het verhaal). Soms is het een 'nu' uit het verleden dat in feite 'nu' herbeleefd wordt. Dus het heden en verleden versmelten meesterlijk beschreven in de oude man en de jongen, zijn jongere ik.
De auteur baseert zijn techniek op bepaalde psychologische verschijnselen:
-herinnerde tijd kan zich splitsen, divergeren om dan soms weer te convergeren tot één herinnerd feit.
-herinneringen spreken elkaar meestal tegen naargelang het verschil in beschouwing, want vanuit verschillend oogpunt worden reële feiten in hun weergave of herinnering totaal verschillend geïnterpreteerd en zelfs totaal in contradictie.
-herinneringen kunnen zich als echte waarheden of feiten voordoen, waar ze zich slechts voordeden in een vroegere verbeelding of fantasie.
Bij de lezing van dit boek zullen de tijds- en persoonswisselingen, ons in een verhalende vertelstijl vaak op het verkeerde been zetten; de sfeer wordt melancholisch en we worden meegevoerd in het besef van eindigheid èn predestinatie. Het lot !!
Een aantal vragen komen opzetten: wat is herinneren? Wat is de betrouwbaarheid van het geheugen? Conclusies: nooit zijn we zeker van het waarheidsgehalte van de herinnering of het geheugen; door externe toestanden is het steeds zo dat niemand zijn eigen voorop bepaalde of uitgestippelde leven leeft. Psychologisch is het dus onmogelijk een ander geleefd leven te leven!
In het boek lezen we dan ook op bepaalde plaatsen over falende en contradictorische herinneringen, met nodige discussies volgens de belevings-importantie van de verschillende actoren destijds.... (Het bezoek aan het dorp waar de hoofdfiguur opgroeide. Het verhaal het schooljubileum)
Bij het slot van de roman krijgen we nog een surreëel beeld : de oude man ziet in de duisternis nog een groep Joden gedeporteerd worden, waar bij hij nog zijn vroegere vriendinnetje meent te herkennen....
Goed en vernuftig geschreven boek; kwalitatief minder dan het andere werk van Mysliwski. score : 3 GT ( )