Wiesław MyśliwskiRezensionen

Een man van middelbare leeftijd, een geboren pokerspeler, probeert zijn leven te bevatten aan de hand van zijn uit elkaar vallende, door een elastiek bijeengehouden adresboek vol visitekaartjes. Meanderend tussen heden en verleden, tussen dromen, herinneringen en observaties denkt hij ook terug aan enkele korte verhoudingen, maar vooral aan die ene grote emotionele ervaring, zijn liefde voor Maria. Zij is de enige die níét in zijn adresboek staat, 'haar adres kende ik vanbuiten'. Hij heeft al haar brieven nog, maar waarom laat hij ze, inclusief haar laatste, onbeantwoord?

Traag gelezen

El narrador, un viejo guardián de una urbanización de chalets junto a un lago, recibe un día la visita de un desconocido que desea comprar alubias. Mientras las desgrana cuenta en una inteligente conversación los acontecimientos y encuentros que marcaron su vida.

De Poolse schrijver Wieslaw Mysliwski (° 1932) is een rasverteller die internationaal echt ondergewaardeerd is. Zijn oeuvre is omvangrijk, en dit ‘The horizon’ geldt als één van zijn meesterwerken. Het is een vuistdikke roman waarin ogenschijnlijk weinig spectaculairs gebeurt, maar waarin een slim spel wordt gespeeld met lagen van tijd en ruimte. In dit originele coming-of-age verhaal kijken we constant mee door de ogen van de oudere verteller Piotrek, die vooral scènes uit zijn jeugd in het Polen van de jaren 1940 beschrijft, vertrekkend van een oude foto, met regelmatig uitstapjes naar de 4 decennia die daarop volgen. Vooral de Tweede Wereldoorlog, waarin Polen bezet is door zowel Nazi-Duitsland als het Sovjetleger, keert als achtergrond voortdurend terug. Het gezin van Piotrek is naar het platteland gevlucht en probeert er het beste van te maken, met een erg ziekelijke vader, en een melancholieke moeder, wat ooms en tantes, en 2 ‘voorname’ dames die vooral tango’s dansen, mannelijk gezelschap ontvangen, en de jonge Piotrek doodverwennen. Grote en kleine scènes volgen elkaar, met heel veel dialogen die komen aanvliegen en weer wegwaaien; je vraagt je op een bepaald moment wel af waar het naartoe gaat. Maar zonder dat je je ervan bewust bent, weeft Mysliwski een web van door elkaar wriemelende tijdlagen en plaatsen, waarbij zowel de jongere als de oudere Piotrek telkens de horizon aftast (vandaar de titel). Mysliwski’s vertelstijl is erg breedvoerig-vertellend, soms een beetje té (de zoektocht naar een schoen beslaat tientallen pagina’s). Maar dat wordt gecompenseerd door voortdurende tempowisselingen: soms is de vertelling ratelend, maar dan weer erg verstild. Op het eind vloeien al die lagen, tijden en plaatsen, in een fenomenale eindscène samen.

Al op de eerste bladzijde komt een jonge man zijn oudere ik tegen op een smalle trap die afdaalt naar een ‘vroegere wilde, groene vallei’. ‘Ik had niet gedacht hem daar te ontmoeten en toch was hij daar ineens’, zegt de jongere ik tegen zichzelf en tegen de lezer. Dit is ook het begin van een 400 bladzijden durende monoloog, monoloog waarin de ik-figuur zijn eigen herinneringen vervlecht met de verhalen en vaak nogal particuliere levenswijsheden van personages van allerlei allooi die hij in zijn leven heeft ontmoet.

Die ik-figuur is voor de oorlog geboren, heeft de oorlog meegemaakt en is getuige geweest van de Jodenvervolging in zijn dorp, leeft in het communistische Polen waar hij een karig loon verdient als arbeider bij een drogerij, wordt eindelijk toegelaten tot de universiteit waar hij geschiedenis studeert (en is zo arm dat hij met nog twee andere studenten in één bed slaapt), wordt assistent-conservator in een paleis, promoveert op de middeleeuwen, neemt deel aan drinkgelagen waarbij glazen wodka in kelen worden gekieperd, en struikelt uiteindelijk, vlak nadat hij zijn jongere ik bij het Oog van de Naald is tegengekomen, als gepensioneerd geschiedenisprofessor over zijn wandelstok. De jonge man kijkt naar de oude, de oude naar de jonge: ‘Hij wist niet dat zijn toekomst en ook zijn kindertijd, zijn jeugd in mijn ouderdom lagen, dat ik die al had beleefd, me soms zorgen makend om hem, mijn hele leven tobbend met zowel zijn toekomst als mijn verleden.’

Chronologie heeft in dat leven geen betekenis. ‘Eerlijk gezegd is elk leven een herhaling van iemand anders zijn leven. Het verleden loopt op ons vooruit, moet u weten, wij sloffen er maar wat achteraan. Want wie zou zijn leven kunnen bijhouden?’, zegt de ‘ik’ ergens, en: ‘De tijd houdt ervan soms met een andere te ­wisselen. De tijd is een sluwe vos en soms ook een gemene. Hij kan in deze, dan weer in tegenovergestelde richting stromen. En alleen wij denken dat hij samen met ons verstrijkt en dat ons leven hem zijn grenzen stelt. Niets is bedrieglijker. Hij trekt ons mee waarheen hij wil.’

Gelukkig geeft Mysliwski ons in de van de hak op de tak springende monoloog enkele ankers waardoor we weten dat we ons nog steeds in hetzelfde verhaal bevinden: de Zigeunerin die de toekomst voorspelt, de moeder die ‘drenkelingen’ bakt alsof ze daarmee de hele wereld kan troosten, en het meisje op wie een leven lang wordt gewacht – drie vrouwen die de herinneringen van de hoofdpersoon met elkaar verbinden. Daaroverheen zweeft de schaduw van de oorlog en die van het getto van Sandomierz.

Het oog van de naald is een aangrijpende roman over de jeugd, de ouderdom, en het verstrijken van de tijd. Maar vooral is het een vertelling over de onbetrouwbaarheid van de herinnering, beeldschoon opgetekend door een schrijver die wil dat verhalen het einde van de wereld vertragen.

De auteur heeft het over de predestinatie. Hij beweert dat elk leven een herhaling is van een ander leven, dat al geleefd is. De oude man is de jongen op bejaarde leeftijd. Het komt erop neer dat het leven op ons vooruit loopt, maar wij weten het niet. De mens leeft het leven, dat een kopie is.
Het boek is ingenieus geschreven. Elke chronologie is zoek, doch niet altijd: vandaar dat het verhaal erg verwarrend is, hetgeen wel in de bedoeling van de auteur ligt. Hij speelt met de tijd en met de herinneringen. Soms is het 'nu' wel degelijk het 'nu' in de context (het verhaal). Soms is het een 'nu' uit het verleden dat in feite 'nu' herbeleefd wordt. Dus het heden en verleden versmelten meesterlijk beschreven in de oude man en de jongen, zijn jongere ik.
De auteur baseert zijn techniek op bepaalde psychologische verschijnselen:
-herinnerde tijd kan zich splitsen, divergeren om dan soms weer te convergeren tot één herinnerd feit.
-herinneringen spreken elkaar meestal tegen naargelang het verschil in beschouwing, want vanuit verschillend oogpunt worden reële feiten in hun weergave of herinnering totaal verschillend geïnterpreteerd en zelfs totaal in contradictie.
-herinneringen kunnen zich als echte waarheden of feiten voordoen, waar ze zich slechts voordeden in een vroegere verbeelding of fantasie.
Bij de lezing van dit boek zullen de tijds- en persoonswisselingen, ons in een verhalende vertelstijl vaak op het verkeerde been zetten; de sfeer wordt melancholisch en we worden meegevoerd in het besef van eindigheid èn predestinatie. Het lot !!
Een aantal vragen komen opzetten: wat is herinneren? Wat is de betrouwbaarheid van het geheugen? Conclusies: nooit zijn we zeker van het waarheidsgehalte van de herinnering of het geheugen; door externe toestanden is het steeds zo dat niemand zijn eigen voorop bepaalde of uitgestippelde leven leeft. Psychologisch is het dus onmogelijk een ander geleefd leven te leven!
In het boek lezen we dan ook op bepaalde plaatsen over falende en contradictorische herinneringen, met nodige discussies volgens de belevings-importantie van de verschillende actoren destijds.... (Het bezoek aan het dorp waar de hoofdfiguur opgroeide. Het verhaal het schooljubileum)
Bij het slot van de roman krijgen we nog een surreëel beeld : de oude man ziet in de duisternis nog een groep Joden gedeporteerd worden, waar bij hij nog zijn vroegere vriendinnetje meent te herkennen....
Goed en vernuftig geschreven boek; kwalitatief minder dan het andere werk van Mysliwski. score : 3 GT

I don't believe I have ever, in fact I'm sure I have never, used the word "enchanting" in a review but I am completely comfortable doing so with "Stone upon Stone". A wonderful read. The author captures the complexity of what on the surface might seem to be the ordinary lives of rural Poland. Even more stunning is the author's ability to capture the beauty of those lives and the beauty of life itself. All this is accomplished with humor and simple but eloquent prose. An overlooked work of genius.

Another winner from Archipelago Press.

Wieslaw Mysliwski, whose best-known work is "Stone Upon Stone", here uses a monologue to tell the life story of a Polish caretaker for a group of cottages strung around a human-made lake. The narrator, born along the waterway before it was flooded to make the lake, spends an evening talking to a visitor about the important events and observations in his life. He tells of his idyllic life as a child, when shelling beans was a communal evening affair and a time for storytelling by the elders. When life is interrupted by war, the narrator endures the murder of his family, life on the run with partisans, and then a stint at a brutish state-run school where he is introduced to both the saxophone and the trade of the electrician. Life after the war is pretty desolate as the country is rebuilt, and the narrator spends much of his story describing this time in his life.

The narrator's story draws the reader in in spite of themselves. He's lived a long life and seen a lot, and he's quite a character by now. The mystery of the visitor's identify adds a bit of suspense throughout the story, but in the end the reader has a pretty good idea of who has dropped by for the evening.½

De jonge Piotr woont met zijn familie op het platteland. Wanneer in de laatste dagen van de Tweede Wereldoorlog het front steeds verder oprukt, komt er een einde aan de landelijke idylle en de geborgenheid. Vader, moeder en Piotr worden geëvacueerd en in een kleine stad ondergebracht bij de mysterieuze dames Poncka, die Piotr in hun verlangen een man van hem te maken de tango leren. Terwijl zijn ouders lijden onder de armoede en nauwelijks aan het nieuwe leven kunnen wennen, wordt Piotr verliefd op een mooi meisje uit de buurt dat prachtig orgel speelt.

Het verhaal is opgeschreven ls een aaneengesloten serie door elkaar heen lopende herinneringen van een kleine jongen in een grote wereld, die eigenlijk maar heel klein is. De liefde van en voor zijn ouders, de romantische bril waarmee hij het achterlijke platteland en de huiselijke mysere beschrijft zijn hartverwarmend. Een positief boek.

The discursive narrative style is a blend of artfulness and artlessness that disarmed me with its power. All of the harrowing, deadly, tender, and memorable events in Szymek Pietruszka’s life are revealed to the reader, with many digressions along the way. Some events are sharply told in a single paragraph. Others reveal themselves in small increments that build throughout the novel, as if some memories are too painful to tell all at once. Szymek is irreverent and explosive. He's a drunk, a lout. And yet he loves his family deeply, and usually he acts selflessly when faced with people or even animals in need. What a compelling character. I'm very glad to have come across this novel.

Je leest het boek, komt plotseling tot de ontdekking dat je zojuist de laatste bladzijde hebt gelezen, en je begint opnieuw. Beter nog: Mysliwski knipt de leeslamp aan, gaat zitten in de hoek van je kamer en begint de geschiedenis te vertellen van de Poolse jongen Piotr.
Een boek dat de lezer tot luisteraar, en getuige maakt van een schitterende harmonie tussen verhaal en taal.
Hulde ook voor de vertaling !

Un long monologue... un étrange personnage très distancié, un discours sur la "polonité" ou sur la vieillesse?

Starting with the building of a family tomb, Szymeck Pietstruszka, a Polish farmer shares an unending stream of stories of his childhood, his family, his varied career as a barber, a soldier, a wedding official and being a farmer. That he loves life, tries to do the right thing most of the time, and has a healthy fear of God and is at times a smart ass, is clear, and one cannot but continue to cheer him on.

His reminisces of the dances he attends, the drunken fights, his lovers and only love and recuperation following his accident are both touching as they are at times humorous.

His is not the only story shared though. We are also treated to stories from his friends and neighbors, and through them all, a picture of a Polish post-war village is formed in rich detail.

This book, translated from the Polish, won the 2012 Best Translated Book Award for fiction. I don’t read Polish, but the English does flow well.

This is not really a novel. It is more a fictional memoir of life among peasants in the Polish countryside pre, during, and post-WWII, through the eyes, and actions, of Szymus Pietruszka who grows up dirt-poor with his parents and three brothers: Michal, Antek, and Stasiek. The last two escape the confines of country life and we don’t really hear much about them except that they seem to be all flash and no substance in the post-war era, because to Syzmus they turn their backs on the sanctity of family. Syzmus inherits the land, such as it is, and Michal, who becomes mentally incapacitated, lives with him. The style of writing could be characterized as Proustian in two senses: the role of memory being haphazardly triggered by events or other memories; and writing that some might consider long-winded and rambling, but for others (including me) is unhurried in its details and digressions that define a particular time and place but at the same time deal with universal themes.

In his essay on the Polish writer, Witold Gombrowicz, in his brilliant book: Cultural Amnesia, Clive James describes Gombrowicz in terms that could apply to Mysliwski’s style of writing: “…a prose teeming with observed detail and subversive perceptions….”

This summary of life captures an essence of the book:

“Life has its twists and turns, its gullies, its cliffs, its whirlpools, its fine weather, all those things. Plus, as they say, it flows. Except some people think it keeps flowing in the same direction. Because that’s supposedly how rivers flow. Time flows like that. And everything that flows, flows that way. But that’s applesauce, my friend. Because one moment it flows one way, the next it flows in a whole other direction, it even flows against itself, across itself, every which way. It’s half like a whirlpool, half like mist, half like space. It doesn’t have any fixed direction.”

The only exception to this is death because, “We only die in one direction, not the opposite one.”

For the society that Syzmus portrays and represents, the fundamental force of life is the earth because it gives or withholds life through its crops, because the ownership or cultivation of it determines social connections and hierarchy and conflict, because possession of it drives wars, because it soaks the sweat of endeavours to make it productive and the blood spilled over it, and because it is the cradle: “all death does is lay you back down in it. And it rocks you and rocks you till you’re unborn, unconceived, once again.”

Everything else: society, personal and social relationships, fads, trends, politics, industrial development, war, violence….all these things that determine and sweep over life are real in their effects but they are, to adopt Marxist terminology, only the superstructure of human constructions on top of the substructure of earth and the cycles of life and death common to all humanity. This is Syzmus’s father on the prospect of war:

“What do we have to fight about? We plow and plant and mow, are we in anyone’s way? War won’t change the world. People’ll just go off and kill each other, then afterwards it’ll be the same as it was before. And as usual it’ll be us country folks that do most of the dying. And nobody will even remember that we fought, or why. Because when country folk die they don’t leave monuments and books behind, only tears. They rot in the land, and even the land doesn’t remember them. If the land was going to remember everyone it would have to stop giving birth to new life. But the land’s job is to give birth.”

War is something that sweeps over the land and the people, like a drought: nothing one can do about it, just try to survive and for most keep a low profile even if that is not always possible. In the end, despite all the death and sorrow, everything is forgotten anyway: “ Hardly anyone even remembers Pilsudski these days. Before you know it, they’ll forget the occupation as well. And high time.”

The advent of the Communist regime post-war is not much different: “Some people thought I’d taken the easy way out, but what was easy about it? After you’d dealt with them, people would come and curse me and the government to high heaven. …All I could do was throw my hands up and keep repeating, it’s not me, it’s not my decision. Then whose is it? You’re all the damn same, the lot of you!” The people retain their superstitions, religious and secular. They see political/economic demands as impositions to be managed, got around, ignored, fulfilled only to the minimum acceptable. And in the broader sweep of time, our time that has seen the collapse of the communist regimes, who is to say this philosophy is wrong?

There is a description of a murderous rampage by German troops after they have attacked a village harbouring partisans, a rampage in which the drunken troops hang every person they come across on their move down a road away from the fight at the village. They hang the local squire on the gate at the entrance to his manor because he was too slow in getting the gate open. After the war, all trace of the manor, the outside walls, and two other gates disappear; all that is left is two stone pillars and an unworkable iron gate in the middle of a field of crops. It is a powerful image and I think it makes again Mysliwski’s point about the ephemeral nature of life and the actions of men. I think the image is a metaphor for a basic theme of the book: the farmers sow crops all around the gate in the eternal earth; crops that are life because of the fecundity of the earth; the gate is a human construct that once served the purpose of limiting and defining space, funneling movement, opening and closing on people, even serving as a site for murder, but now it does nothing of the kind, it is rusted shut, it serves no purpose, the things associated with it have come and gone, now there is all around the gate freedom of movement and life from the earth.

A wonderful book and one that bears re-reading. (April, 2013)

Having a tomb built. It's easy enough to say. But if you've never done it, you have no idea how much one of those things costs. It's almost as much as a house. Though they say a tomb is a house as well, just for the next life. Whether it's for eternity or not, a person needs a corner to call their own.

Symek Pietruszka has returned to his home village in late 20th century Poland, after a two year hospital stay that has left him crippled but unbowed. He is in the twilight of his remarkable yet largely unfulfilled life, one spent working indifferently on his parents' farm and in different occupations; attending numerous village parties, where excessive drinking, carousing and fighting were essential to an entertaining evening; exchanging favors for mundane, loveless sex with any woman that he could; and gaining some degree of respect from his fellow villagers for his bravery as a soldier in the Polish Army at the start of World War II, and as an often wounded but never defeated freedom fighter during the German occupation, which earned him the nickname "Eagle". He has always lived in the moment, with little concern for his parents, his three brothers, and the villagers who criticize his irresponsible and wayward behaviors.

Upon his return, Symek finds that his parents' house and farm have been completely ransacked by his neighbors, and everything of any value has been taken, in the manner of a pack of hyenas that have completely feasted on a dead animal. He is devastated, yet he remains undeterred in his plan to build a lavish family tomb, one which will house his late parents, his brothers and their wives, and himself.

Symek engages in frequent flashbacks as he tells his story, and he describes his impoverished childhood in which bread was often a desired luxury, his relationship with his deeply religious but troubled parents, his fantastic experiences and numerous escapes, and his past friends and lovers. He also notes the changes that have taken place during his lifetime, and he bemoans the skilled craftsmanship and individualistic lifestyle that have been replaced by modern equipment and collectivism.

Stone Upon Stone is a sweeping and masterful epic of life in a poverty stricken Polish village during most of the 20th century, whose people struggle to survive and are filled with animosity toward their neighbors and families, yet persevere and occasionally thrive. The narration is simple and filled with rustic wisdom, in keeping with the book's rural setting, and it flows seamlessly, due in large part to the expert translation by Bill Johnston, who was rightfully recognized and rewarded for his effort.½

De schrijver laat de hoofdpersoon van zijn boek, Szymek Pietruszka, plaatsnemen en laat hem het verhaal over zijn leven vertellen. De schrijver valt hem nergens in de rede en geeft de vertelling alle ruimte. Szymek is niet geheel onvoorbereid en weet al dat zijn verhaal in hoofdstukken verteld gaat worden maar neemt vanaf het begin de ruimte om van het hoofdthema weg te dwalen.
Wat volgt is een vertelling over het bestaan op het Poolse platteland gedurende de levens van drie generaties Pietruszka.

Als een wervelwind komt het verhaal over de lezer heen gewaaid en vanaf de eerste bladzijde gaat het de lezer benevelen. Navertellen is geen optie, en de onderwerpen die beschreven worden moet je als verrassing voor nieuwe lezers bewaren.
Wie zijn boek ‘Over het doppen van bonen’ heeft gelezen, zal weer worden betoverd door de stroom van verhalen, die in dit boek eindigen in een monumentaal slotakkoord:
………...‘Ze zeggen: waar de mens is geboren, daar is de aarde zijn wieg. En de dood legt je er als het ware alleen in terug. En ze wiegt je, tot je weer ongeboren bent en niet verwekt’.

Een boek om met eerbied en ontzag te lezen: je hebt een meesterwerk in de hand.

Doorleefd relaas van een electricien, tevens saxofonist, die is geëindigd als beheerder van vakantiehuisjes. Doorspekt met filosofische gedachten en knap geschreven in de vorm van een monoloog.

Stone Upon Stone is the first-person narration of the fictional life of Szymek Pietruszka, a Polish farmer living during and after World War II. At various points in Szymek’s life, this proud bachelor worked as a barber, a fighter in the resistance against the German occupation of Poland, and a government administrator. With charming honesty and rambunctious humor, Szymek covers all the details of his life from the banal (the proper technique for mowing a field), to the lurid (his womanizing and knife-fighting) and the universal (his deep love of family and the land).

As Poland rushes towards modernization, Szymek attempts to establish a sense of purpose and stability in his life. In particular, he seeks permanence in the form of an elaborate family tomb, despite the fact that nobody else in his family seems interested in the project. The building of the tomb provides an overall framework for Szymek’s story; it is the physical embodiment of his metaphysical struggles. Although Szymek’s lengthy monologues are occasionally tedious, his (often unintentional) humor keeps the story lively and entertaining. Only Szymek, for example, could turn dangerous food shortages into something funny:

“No one bothered setting snares anymore, there was no point when they had rifles, handguns, automatic pistols. And how many hares could there be left after that long of a war? When you saw one hopping by somewhere it was like seeing a miracle. Look, a hare, a hare! And it didn’t even look much like a hare, it’d have its ears shot away or a missing leg and it’d be peg-legging it along more like an old man than a hare.”

Szymek’s no-nonsense attitude often leads to distasteful actions (like the time he sold his dog to a dogcatcher to get money to go to a dance) but also provides a hopeful contrast to the often bleak postwar conditions:

“I was always more interested in living than in dying. Living and living, as long as I could, as much as I could. Even if there was no reason to. Though does it matter all that much whether there’s a reason or no? Maybe it actually makes no difference, and we’re just wasting our time worrying about it. … People don’t need to know everything. Horses don’t know things and they go on living. And bees, for instance, if they knew it was humans they were collecting honey for, they wouldn’t do it. How are people any better than horses or bees?”

This 500+ page novel will reward the patient reader with a remarkably detailed understanding of postwar life in rural Poland and, by extension, the human condition in general.

This review also appears on my blog Literary License.½

Over het doppen van bonen is een ongewone roman. Alleen al door de vorm die de schrijver heeft gekozen: een oude man vertelt zijn levensverhaal in de vorm van een monoloog die de hele roman beslaat aan een onbekende, die bonen bij hem komt kopen. De bonen hoeven alleen nog maar even gedopt te worden. De oude man vertelt ondertussen zijn verhaal zoals dat gaat in een echt gesprek: van de hak op de tak, met uitgebreide zijpaden. Lees verder op deze pagina van mijn boekenblog.

Alleen al vanwege de titel een bijzonder boek. Een oudere man vertelt zijn levensverhaal aan een onverwachte bezoeker terwijl hij bonen dopt. Op de flaptekst staat:
Vol melancholie én met humor vertelt hij in een onophoudelijke monoloog over het lot en het toeval.

De beheerder van een aantal vakantiehuisjes ontvangt een onbekende die bonen bij hem koopt. Samen besluiten ze die bonen te gaan doppen en onder deze bezigheid vertelt de de beheerder in één lange monoloog zijn levensverhaal. De woordkeuze en zinsopbouw zijn gevat in spreektaal, waardoor het boek een verbale structuur krijgt en de lezer al na enkele bladzijden luisteraar is geworden.

De vertelde geschiedenissen vormen geen chronologisch geheel, maar een meer thematisch ingericht levensverhaal, waarin de armoede van het Poolse volk, de oorlogsverschrikkingen en de naoorlogse opbouw, vanuit een persoonlijk en leeftijd gerelateerd perspectief getekend worden. Het geheel vormt een indrukwekkende levensgeschiedenis die de lezer (luisteraar) op onverwachte momenten mobiliseert om mee te zoeken naar de kern van dit leven. Naast hilarische verhalen en vertelde dromen, bevat dit boek veel prachtige passages die het wat mij betreft tot een hoogtepunt maakt.

De geschiedenis van de altijd dronken muziekleraar die een ‘stom’ orkest dirigeert om zo zijn mooiste concert te dirigeren, is fabelachtig mooi.
De verteller verhaalt over zijn inspanningen om het geld voor een saxofoon bijeen te sparen. Op het moment dat hij tot aankoop kan overgaan vindt een geldhervorming plaats waardoor de koopkracht met meer dan tweederde daalt. Zonder enige aarzeling besluit hij, evenals destijds zijn oom, een eind aan zijn leven te maken, en dan volgt waarschijnlijk de kern van het boek: ‘Ik legde de strop om mijn nek en ik stond op het punt om mij met mijn klauwen (klimijzers) van de paal los te maken, toen ik nog even naar beneden keek, naar de grond, en daar zag ik oom Jan staan. Hij stond daar met opgeheven hoofd en keek naar wat ik aan het doen was. Nee, dat heb ik niet gedroomd. Ik zag hem, o, precies zoals ik u hier zie. Doe het niet, zei hij. Ik heb me verhangen en ik zie geen verschil’

2011-06-26 originally entered